Węgierskie wino w krośnieńskim szkle

 

Robert Wojciech Portius (1604-1661) był szkockim imigrantem, który w latach 20-tych XVII stulecia przybył do Krosna. Dorobił się fortuny na handlu winem,  sprowadzając je z Węgier na szlacheckie, magnackie, a nawet na królewskie stoły. Był największym importerem win węgierskich na północ od Karpat w tamtym stuleciu.  Przywilejami obdarzali go monarchowie: Zygmunt III Waza, a później jego dwóch synów – Władysław IV i Jan Kazimierz. Znany ze swej hojności wielki krośnieński kupiec i mecenas sztuki był dla Krosna postacią szczególną. Świadczą o tym zebrane dokumenty. Finansował naukę krośnieńskich dzieci, był dobroczyńcą kościoła farnego, którego po pożarze w 1638 roku przebudowę sfinansował, dodając do świątyni kaplice: św. Wojciecha oraz św. Piotra i Pawła – swoje rodowe mauzoleum. Sprowadzał do Krosna wybitnych artystów, którzy na jego koszt wyposażali kościół w ołtarze, obrazy, ambonę i inne dzieła sztuki. Na własny koszt wzniósł dzwonnicę farną, zamawiając do niej trzy dzwony o rzadko spotykanej harmonii dźwięków. Wieża fundacji Portiusa stanowi do dnia dzisiejszego symbol Krosna. W czasie wojen szwedzkich ufundował ponad trzysta metrów miejskich murów obronnych, stając się później – z królewskiej nominacji – komendantem miasta, które uchronił przed najeźdźcami. Spotykał się z władcami Polski i wspierał ich finansowo w trudnych dla Rzeczypospolitej czasach. Na Rynku zachowała się okazała kamienica rodziny Portiusów ozdobiona późnorenesansowym portalem.

 

Postać Portiusa pomysłem na Krosno

Znaną tylko historykom, niemal zapomnianą postać Portiusa wskrzesił w roku 2001 Zbigniew Ungeheuer, krośnieński przedsiębiorca budowlany, który wraz z grupą przyjaciół zastanawiał się nad nowym pomysłem na Krosno. Spotkał wtedy prof. Istvána Kovácsa – Konsula Generalnego Republiki Węgier w Krakowie, obywatela honorowego siedmiu polskich miast, poetę, badacza węgierskich dziejów gen. Józefa Bema i patrona Święta Wina organizowanego wówczas w  Bieczu. W maju 2002 zarejestrowane zostało Stowarzyszenie Portius. Członkami – założycielami byli:  Zbigniew Ungeheuer, Maciej Syrek, Paweł Ungeheuer, Andrzej Kołder i Roman Ungeheuer.  W tym samym roku we współpracy z Muzeum Zamkowym zorganizowano uroczystości upamiętniające jubileusz 600-lecia poświęcenia pierwszej kaplicy na zamku „Kamieniec”.  Rok później, zaś w maju wraz z UM Krosna, Ministerstwem Kultury Polski i Węgier, Ambasadą i Konsulatem Generalnym Węgier w Polsce,  „Dni Kultury Węgierskiej w Krośnie”, a we wrześniu pierwszą edycję „Święta Wina Węgierskiego im. Portiusa”. 

 

W czasie „Dni Kultury Węgierskiej” przypomniano  postać Balinta Balassiego, najwybitniejszego poety węgierskiego renesansu, który w młodości przez kilka lat mieszkał na Zamku Kamieniec pod Krosnem, a później został zaufanym dworzaninem króla Stefana Batorego. Balassi w tamtych dniach został uhonorowany trzema tablicami pamiątkowymi wmurowanymi na Kamieńcu, w Rymanowie i Nowym Żmigrodzie. Autorem tablic byli rzeźbiarze: Maciej Syrek i Wołodymyr Romaniw, członkowie Stowarzyszenia. Takie były początki działalności krośnieńskiego Stowarzyszenia Portius. W późniejszych latach zapoczątkowało ono wiele ciekawych inicjatyw. Była to między innymi pierwsza edycja „Karpackich Klimatów”, Międzynarodowa Konferencja „Pociąg retro Portius Express”, a także przejazd pociągiem 550 Krośnian, na przygotowane wcześniej Dni Krosna do węgierskiego miasta Sárospatak.  Inicjatyw i dokonań Stowarzyszenia Portius było wiele, ale corocznym flagowym produktem promocyjnym jest Festiwal Win Węgierskich im. Portiusa.

 

Wina z Krainy Bratanków

 

W dniach 22-24 sierpnia br. odbędzie się już dwunasta edycja festiwalu  połączona ze zorganizowanymi przez Miasto Krosno „Karpackimi Klimatami”. W jego ramach odbędą się koncerty, spotkania i wystawy – ale najważniejszym elementem będzie węgierskie wino . Wspaniałe wina z Krainy Bratanków będą sprzedawać na krośnieńskim Rynku, ze specjalnych domków Stowarzyszenia Portius, znani winiarze. 

-W Centrum Dziedzictwa Szkła, w odpowiednio przygotowanej sali pieców hutniczych, odbywać się będą  uroczyste degustacje „Węgierskich win w krośnieńskim szkle” – mówi Maciej Syrek, artysta-rzeźbiarz, współzałożyciel Stowarzyszenia. Dla prezentującego swoje wina winiarza i zebranych gości będzie koncertował unikatowy węgierski męski zespół siedmiu cytrzystów, grający na historycznych instrumentach. W poczet nowych Członków Honorowych Stowarzyszenia Portius przyjęta zostanie pierwsza kobieta : dr hab. Adrienne Körmendy, obecny Konsul Generalny  Węgier w Krakowie.  

-Na Węgrzech nie „produkuje” się wina, tam wino się tworzy. Tak, jak tworzy się dzieło sztuki, a o tajemnicach tej twórczości, na każdej uroczystej degustacji opowiada inny winiarz, który jest gościem festiwalu. W tym roku zaprezentujemy również– już po raz drugi – kilku polskich twórców wina ze Stowarzyszenia Winiarzy Podkarpacia – mówi Zbigniew Ungeheuer, prezes stowarzyszenia.

-Pielęgnujemy pamięć krośnieńskiego Portiusa poza granicami Polski w winiarskim regionie Tokaj.  W miejscowości Hercegkút istnieje od 2006 roku piwnica „Portius”, którą prowadzi winiarz Richard Hörcsik Jr , Członek Honorowy Stowarzyszenia. W tym samym roku, w ścianę starego Węgierskiego Domu Wina, w słynnym miasteczku Tokaj, została wmurowana tablica pamiątkowa ku czci krośnieńskiego kupca. Wizerunek i opis Portiusa prezentowany jest także w Muzeum Wina w miejscowości Tolcsva – mówi Zbigniew Ungeheuer.

             

Postać Portiusa i jego rodziny wymaga dalszych badań. Po kwerendach archiwalnych we Lwowie i Przemyślu, konieczne jest dotarcie do dokumentów przechowywanych we wrocławskim Ossolineum, w węgierskim Debreczynie a także w Krakowie, w Gdańsku oraz w jego rodzinnej Szkocji. O korzeniach tej znamienitej rodziny wiemy wciąż niewiele. Pomimo starań nie udało się dotąd przeprowadzić dokładnej kwerendy.  Takie badania naukowe i historyczne wymagają czasu i pieniędzy – dodaje Roman Ungeheuer. 

 

Jak działa Stowarzyszenie Portius, w jakich przedsięwzięciach bierze udział można prześledzić na stronie internetowej tej organizacji. Pełna dokumentacja działalności z setkami zdjęć, opisów i filmów wzbudza zainteresowanie internautów, szczególnie przed zbliżającymi się festiwalami.

 

Nowy wymiar przyjaźni 

 

Zbigniew Ungeheuer, prezes Stowarzyszenia Portius podkreśla, że wino nazwane pospolicie w Polsce przedrozbiorowej Węgrzynem, utkwiło szczególnie w pamięci Węgrów i Polaków, jako symbol łączący nasze kraje. My tworzący stowarzyszenie pielęgnujemy pamięć tzw. Karpackiego Szlaku Wina, który tak blisko połączył i łączy dzisiaj nasze Narody. Przykładowo Tokaj, to gatunek wina, sprzedawany nawet za czasów PRL-u, znany z powieści historycznych, jak Trylogia H. Sienkiewicza, który pijano i którym wznoszono toasty w zamożnych domach szlacheckich z okazji specjalnych uroczystości. Wina węgierskie już w 1310 r. figurowały na listach towarów przewożonych z Węgier do Polski. W popularyzowaniu węgierskich win w Polsce wielką rolę odegrał Zygmunt I Stary, który jeszcze jako królewicz od listopada 1498 roku trzy lata spędził w Budzie. Węgierskie wina do Polski przyjechały wraz z jego pierwszą żoną Barbarą Zápolyą, a dla drugiej żony Bony Sforzy wino transportowano na dwór z Węgier – a nie z dalekich Włoch.  Niemałą rolę w przewozie win węgierskich przez Karpaty odegrała tzw. Przełęcz Dukielska. Kiedyś w celu ułatwienia handlu tym towarem pozakładano składy tych win w samej Dukli, Jaśliskach, Krośnie, Jaśle, Tarnowie, a także we Lwowie i Krakowie. Dbając o zachowanie pamięci tych starych tradycji i pielęgnowanie legendy Roberta Wojciecha Portiusa, organizowane są festiwale. 

?- Z Krosna bliżej nam do Sárospatak niż do Krakowa – podkreśla Maciej Syrek. Dlatego Stowarzyszenie Portius zainicjowało kontakty partnerskie  podkarpackich miast z odpowiednikami z Węgier. Miejscowościami partnerskimi dla Krosna zostały dwa węgierskie miasta z regionu winiarskiego Tokaj. Są to  Sárospatak i Sátoraljaújhely, wcześniej było już Zalaegerszeg. Udało się także „pożenić” miejscowość Korczynę z Tolcsvą i Iwonicz Zdrój z Tokajem, a nawet krośnieńską Państwową Wyższą Szkołę Zawodową i Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5. z Krosna z odpowiednikami na Węgrzech. W podkreślenie 1000 – letniej przyjaźni Polski i Węgier angażują się także Prezydenci obu państw. Przedstawiciele Stowarzyszenia Portius biorą od 2006 roku udział w corocznych Dniach Przyjaźni Polsko – Węgierskiej, które odbywają się zawsze 23 – 24 marca.  W tym roku takie uroczystości z udziałem Prezydentów Polski i Węgier – Bronisława Komorowskiego  i Jánosa Ádera miały miejsce w  Eger. Piotr Górecki przypomina, iż w 2009 roku Dni Przyjaźni odbyły się również w Krośnie, gdzie spotkało się dwóch prezydentów: Lech Kaczyński i László Sólyom. 

 

-To najbardziej autentyczne stowarzyszenie społeczne, które dla stosunków między obu krajami uczyniło najwięcej – powiedział prof. István Kovács .

Prof. Roman Kuźniar, doradca ds. międzynarodowych prezydenta Bronisława Komorowskiego, szkołę podstawową i średnią ukończył w Krośnie. Zawsze czuł się związany z tym regionem. A teraz z przyjemnością tu wraca. Prof. Kuźniar podkreśla:

– Dzięki takim inicjatywom, jakie podejmuje Stowarzyszenie Portius, Krosno stało się miastem rozpoznawalnym i cenionym w kraju.