Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone i stanowi klauzulę abuzywną (art. 3851 § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku, sygn. akt III CZP 29/17.
Komentarz Axelo (Anna Pazdro)
Rzecznik Finansowy wystąpił z wnioskiem o podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie sądów rozbieżności co do wykładni prawa w odniesieniu do zagadnienia związanego z przesłankami nieuczciwego (abuzywnego) charakteru postanowienia (warunku) umowy i pojawiających się wątpliwości, czy na podstawie art. 385(1) i 385(2) k.c., badanie w toku kontroli konkretnej sprawy przesłanek zgodności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumenta dokonywane jest na podstawie treści umowy, czy też ocena taka dokonywana jest także z uwzględnieniem sposobu wykonywania badanego postanowienia i umowy w praktyce. Rozbieżność orzecznictwa w powyższym zakresie dostrzegalna jest m.in. w umowach zawieranych przez podmioty rynku finansowego z konsumentami, w szczególności na tle tzw. umów frankowych.
Uchwała Sądu Najwyższego będzie miała fundamentalne znaczenie przy dokonywaniu przez sądy oceny indywidualnych spraw w zakresie uznawania postanowień umów kredytowych o udzielenie kredytów nominowanych do waluty obcej, głównie w CHF. Po istotnej aprecjacji franka szwajcarskiego w 2015 roku, sądy odnotowały falę pozwów składanych przez kredytobiorców – konsumentów o uznanie poszczególnych postanowień umów lub całych umów kredytowych o udzielenie kredytu denominowanego w CHF za nieważne. Złożenie pozwu i uzyskanie pozytywnego dla powoda rozstrzygnięcia miało na celu ustalenie zobowiązania kredytowego powoda, którym jest konsument, z uwzględnieniem kursu CHF z dnia zawarcia umowy kredytowej. Uzyskanie takiego rozstrzygnięcia miałoby niebagatelne znaczenie dla kredytobiorcy, biorąc pod uwagę, że w zależności od daty zawarcia umowy kredytowej, wzrost kursu franka szwajcarskiego powodował wzrost kwoty kredytu do spłaty (w przeliczeniu na PLN) do kilkudziesięciu procent. W czarny czwartek, tj. 15 stycznia 2015 roku, poranny kurs franka kształtował się na poziomie 3,45 PLN, natomiast po godzinie 11:00, gdy bank centralny Szwajcarii niespodziewanie ogłosił, że nie będzie już bronił kursu swojej waluty wobec euro, kurs poszybował do kwoty 5,19 PLN i w ciągu zaledwie kilku minut złotówka potaniała wobec franka o ok. 45%. Do tego momentu jednak kurs szwajcarskiej waluty pozwalał na korzystniejszą dla kredytobiorców spłatę kredytów frankowych, niż gdyby zaciągnęli kredyt złotowy.
W toku postępowań sądowych, powodowie – kredytobiorcy, niejednokrotnie wywodzili, że postanowienia umów kredytowych, z uwagi na ich wadliwe sformułowanie, niedookreśloność i nieweryfikowalność, a tym samym dowolność banku w kształtowaniu zasad przeliczania wartości waluty szwajcarskiej, jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes konsumenta, stanowią klauzule niedozwolone (abuzywne) i nie wiążą stron umowy kredytowej. Pozwane banki uwydatniały w toku postępowania fakt, że przez szereg lat spłaty kredytu konsumenci nie negowali kwestionowanych zapisów, korzystając z korzystnego dla nich kursu CHF, a tym samym wskazywali, że sama realizacja, wykonywanie umowy było dla konsumentów korzystane, w konsekwencji czego nie można mówić o sprzeczności zapisów z dobrymi obyczajami czy rażącym naruszeniem interesów konsumentów.
Sądy powszechne, dokonując kontroli indywidualnej i oceniając konkretne sprawy, orzekały raz na korzyść jednej, raz na korzyść drugiej strony, bądź to akcentując potrzebę uwzględnienia wyłącznie treści umowy kredytowej, z oderwaniem od sposobu jej wykonywania, innym razem podnosząc konieczność uwzględnienia także sposobu wykonywania umowy w praktyce, w okresie od daty jej zawarcia do daty wyrokowania. Każe z tych stanowisk znajdowało uzasadnienie w brzmieniu obowiązujących aktów prawnych, tj. dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywa), której implementację stanowi m.in. art. 385(1) k.c.
Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska Rzecznika Finansowego oraz do linii orzeczniczej, która przyjmowała, iż test abuzywności dokonywany jest w odniesieniu do momentu zawarcia umowy. Wydaje się, że decydujące znaczenie dla przyjęcia takiego stanowiska miało zastosowanie prounijnej wykładni art. 385(1) k.c.
Należy bowiem zauważyć, że do dnia 13 października 2016 roku funkcjonowało w obrocie błędne tłumaczenie art. 4 ust. 1 dyrektywy, a które stanowiło podstawę do implementacji art. 385(1) § 1 k.c. do polskiego porządku prawnego. Brzmienie wadliwe o treści: „Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonywaniem umowy oraz innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”, które mogło wpływać na treść orzecznictwa krajowego, mimo jasnego brzmienia art. 385(2) k.c., analizowano także przez kontekst wykonywania umowy. Sprostowany tekst art. 4 ust. 1 dyrektywy w polskim brzmieniu; „Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna”, w sposób oczywisty uwypukla moment zawarcia umowy, jako ten, który jest relewantny dla oceny abuzywności klauzul umownych w toku kontroli indywidualnej.
Uchwałę Sądu Najwyższego należy uznać za korzystaną dla kredytobiorców-konsumentów, których pozycja w sporze z kredytodawcą może ulec znaczącemu wzmocnieniu.
Aby szczegółowo omówić poruszone zagadnienia, skontaktuj się z AXELO. www.axelo.pl
Informacje zawarte w niniejszym artykule/komentarzu mają charakter skrótowy i informacyjny. Informacje te nie powinny zastępować szczegółowej analizy poruszanych w nim zagadnień, jak również stanowić podstawy podejmowania decyzji biznesowych lub jakichkolwiek innych czynności prawnych lub faktycznych.
