Wędrowanie po Bieszczadach to nie tylko podziwianie widoków, ale i wędrówka po śladach, które zostawił wiatr historii, polityka i wojny. Skłaniają one do wielu refleksji o istnieniu człowieka w świecie państw i reżimów. O tym jest też wystawa, która powstała w wyniku prac antropologicznych dr. Tomasza Kośka.
We wstępie do niej czytamy: “Na jednym ze szczytów w Beskidach Wschodnich (zwanych w Polsce Bieszczadami) spotykają się granice trzech państw: Polski, Ukrainy i Słowacji. Ustawiono na nim granitowy obelisk z godłami wspomnianych państw. Góra i jej najbliższe okolice wzdłuż głównego grzbietu karpackiego tworzą dział wodny, oddzielający zlewnie mórz Bałtyckiego i Czarnego. Ów wododział, w sensie symbolicznym, dzieli także pamięci społeczne mieszkańców tego karpackiego pogranicza. Jeszcze na początku XX w. tereny te znajdowały się w granicach jednego organizmu państwowego, tj. Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Na przestrzeni ostatniego wieku, wskutek zmian społeczno-politycznych, wokół wododziału powstawały i upadały kolejne państwa. W niedalekiej przeszłości te wielokulturowe przestrzenie, stanowiące peryferia w stosunku do politycznych centrów, naznaczone zostały Zagładą ich żydowskich i romskich mieszkańców, a także masowymi deportacjami miejscowych społeczności. Dziś, w promieniu 50 km od Krzemieńca znajdziemy niezliczone ślady po byłych mieszkańcach tych terenów oraz upamiętnienia nawiązujące do (nie)istniejących państw i celebrowanych przez nie wydarzeń historycznych”.
Jak zauważają twórcy wystawy, “pogranicza państw narodowych wokół karpackiego wododziału stanowią przestrzenie nachodzących na siebie różnych i płynnych interpretacji przeszłości i polityk pamięci. Miejscami pamięci są zarówno same granice, jak i ich nasycone narodową symboliką i upamiętnieniami przygraniczne krajobrazy. Wskutek przesunięć granic, migracji, przemytu, relacji matrymonialnych pamięć na karpackim pograniczu wybrzmiewa wielogłosem. W terenie nietrudno dostrzec zderzenia oficjalnych pamięci – tych narodowych i państwowych, z nieoficjalnymi, przemilczanymi, oddolnymi”.
Twórcy wystawy komentują przeszłość za pomocą obrazu, dźwięku i instalacji. Zdają relację z polifoniczności pamięci na karpackim pograniczu.
Wystawa zestawia ze sobą:
Autor zdjęć, dr Tomasz Kosiek, to antropolog społeczno-kulturowy, absolwent poznańskiej etnologii (UAM), adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Stypendysta między innymi Funduszu Wyszehradzkiego i Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. Badawczo interesują go procesy tożsamościowe w społecznościach mniejszościowych, a także zagadnienia pamięci społecznej na pograniczach. Prowadzi badania etnograficzne w Polsce, Ukrainie i Rumunii, głównie w Karpatach. Obecnie prowadzi badania na temat lokalnej ekonomii w Karpatach Wschodnich. W terenie zawsze ma przy sobie aparat fotograficzny, którym dokumentuje życie badanych społeczności. Swoje fotografie z Marmaroszu prezentował na dwóch autorskich wystawach w Krośnie (2021) i Zagórzu (2022). Jedno z jego karpackich zdjęć zdobyło III miejsce w VIII edycji Konkursu „Portret Prawdziwy” (2020) oraz II miejsce w konkursie „Tradycja w obiektywie” (2019 r.).
Kuratorem wystawy jest Michał Sita, absolwent fotografii na ITF w Opawie i antropologii na UAM w Poznaniu, gdzie obecnie pracuje nad doktoratem dotyczącym społecznych sposobów używania przeszłości we współczesnej Polsce. Autorką aranżacji jest Anna Pilawska-Sitaarchitektka, absolwentka Wydziału Architektury i Wzornictwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu i Polskiej Szkoły Dendrologii i Arborystyki. Za opracowanie graficzne odpowiada Agata Pietraszko, za konsultacje kartograficzne i komentarze do map: Wojciech Krukar, a opracowanie nagrań dźwiękowych: Wojciech Lubertowicz.
Wystawa jest częścią Rzeszowskiego Weekendu Fotografii. Zrealizowana została ze środków Center for Governance and Culture in Europe, University of St. Gallen.
W Muzeum Etnograficznym im. F. Kotuli w Rzeszowie (Rynek 6) otwarta zostanie 14 września o godz. 18.00. Czynna do 19 listopada 2023.
