Trafika zbudowana jest na planie ośmiokąta. Drewniana konstrukcja obłożona jest kafelkami w kolorach biało-granatowymi. Uwagę zwraca wieloboczny cebulasty dach kryty blachą z romboidalnych płytek, na których nie widać – mimo upływu czasu – śladu rdzy. Stan zachowania trafiki jest względnie dobry, mimo niefachowych prób jej odnawiania w latach 90-tych. Przez krótki okres czasu w latach 90-tych mieściła się tu lodziarnia, a później kwiaciarnia. Choć doprowadzono do trafiki wodę bieżącą, po wojnie przez dziesiątki lat stała ona pusta. Ten stan utrzymuje się do dziś.
Zmieniły się warunki handlu. Na początku wieku XX szczupłe pomieszczenie w sam raz starczało do sprzedaży wyrobów tytoniowych. W podobnym pawiloniku w Warszawie spędziła lata okupacji hitlerowskiej Zofia Nałkowska, która handlowała papierosami, gdy straciła wszelkie inne środki utrzymania. Dziś trudno pomieścić tam jakiś inny rodzaj towaru. Wyroby tytoniowe są dostępne w niemal każdym markecie.
O wiedeńskim pochodzeniu trafiki świadczy nazwisko producenta żaluzji Alfreda Woltara [umlaut nad pierwszym „A”] prezentującego w ogłoszeniu prasowym swój znak firmowy. Jest to słoń z literą „W” na grzbiecie. Sam pawilon mógł być transportowany koleją jako łatwy do złożenia prefabrykat. Takie drewniane prefabrykowane pawilony produkowało w I połowie XX stulecia m.in. gospodarstwo hrabiów Reyów w Przecławiu – jak wspominała w rozmowie ze mną Maria Reyowa.
Jesteśmy przyzwyczajeni do lokalizacji trafiki przy ślepej ścianie kamienicy przy ul. Sokoła 2. Wcześniej była ona posadowiona w różnych częściach Placu Farnego. Pierwsze znajdowało się tuż przy plebanii farnej. Świadczy o tym pocztówka z 1915 r. Drugą lokalizację wskazuje zdjęcie z 1921. Była to południowa część tego placu, tuż przy wjeździe na ul. Sokoła. Odsłonięcie pomnika Leopolda Lisa-Kuli było wydarzeniem ogólnopolskim. Do Rzeszowa przyjechał 18 września 1932 prezydent Ignacy Mościcki z małżonką i ze świtą. Zdjęcia z tych uroczystości pokazują trzecią i ostatnią lokalizację trafiki przy kamienicy Sokoła nr 2.
Charakterystyczny jest fakt, iż trafika jest unikatem. Dziś nie znajdziemy jej egzemplarza w Wiedniu. A musiał być to wyrób masowy:
„Ciekawy pawilon, ale w Wiedniu na taki nie trafiłem. Owszem jest w Austrii, czy w samym Wiedniu sieć trafików (Trafik), znana tu od niepamiętnych czasów, przypominających nasze kioski “Ruchu”, które specjalizowały się w sprzedaży prasy, czasopism, papierosów, cygar, biletów komunikacji miejskiej i całej plejady towarów z zakresu drobnej wytwórczości. Mieszczą się na ogół w małych lokalach i zajmują zwykle jedno pomieszczenie. Wolno stojących trafików nie spotkałem, ale być może kiedyś i takie były” – pisze Grzegorz Donocik, emerytowany, pracownik ONZ, od ponad czterdziestu lat mieszkający w Wiedniu.
Trafiką rzeszowską zainteresowała się Edyta Dawidziak, miejski konserwator zabytków. Władze miasta podjęły starania o pozyskanie pawiloniku od prywatnych właścicieli. Byłoby to możliwe w drodze zamiany za dopłatą. Chcą w zamian lokal handlowy przy ul. Kościuszki. Trwają na ten temat rozmowy w Biurze Gospodarki Mieniem.
Pani Dawidziak nie ma złudzeń, iż byłby to w przyszłości pełnoprawny obiekt handlowy. Raczej np. punkt informacji turystycznej czynny w sezonie letnim. Uważa, że przejęcie trafiki przez miasto byłoby prawdziwą szansą dla niej. Jest zwolennikiem przeniesienia trafiki – po fachowej konserwacji obiektu – w pierwotne miejsce: koło plebanii na Placu Farnym. Władze kościelne są otwarte na rozmowy w tej sprawie.
Pisząc tekst korzystałem z publikacji „Ciekawostki o rzeszowskich zabytkach” autorstwa Karoliny Chomiczewskiej i Edyty Dawidziak, wydanej przez Gminę Miasto Rzeszów w2024 roku.
