Przed pomnikiem „Polegli – Niepokonani” na Cmentarzu Powstańców na Woli odbyły się we wtorek wieczorem uroczystości w 79. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. „Ta danina krwi ludności cywilnej jest nie do przecenienia” – powiedział prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski.
Uroczystość przed pomnikiem „Polegli – Niepokonani” na Cmentarzu Powstańców Warszawy to element głównych obchodów 79. rocznicy Powstania Warszawskiego. Wzięli w nich udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych, powstańcy, mieszkańcy stolicy oraz harcerze. Prezydent Warszawy przypomniał, że cmentarz na Woli jest miejscem pamięci „o setkach tysięcy pomordowanych, zesłanych do obozów koncentracyjnych i obozów pracy przymusowej”. „Jesteśmy tu, aby zdać sobie sprawę z siły społeczeństwa polskiego i jego ofiary” – mówił Trzaskowski. Dodał, że pamiętając o ofiarach niemieckich zbrodni należy także mieć na uwadze, z jak wielkimi rozterkami zmagali się rodzice dzieci, które szły walczyć w powstaniu. „To są dylematy i dramaty, które na zawsze zostają w rodzinach, gdy rodzice zostają, a dzieci już nie ma. Ta danina krwi ludności cywilnej jest nie do przecenienia” – podkreślił prezydent Warszawy.
Prezydent miasta Rafał Trzaskowski mówiąc o cywilnych ofiarach Powstania Warszawskiego przypomniał, że w pierwszych dniach zrywu Niemcy realizowali płynący z Berlina rozkaz wymordowania wszystkich mieszkańców miasta. „Ten plan wcielano właśnie tu – na Woli” – podkreślił. Zachęcił także zgromadzonych do odczytywania nazwisk pomordowanych, którzy spoczywają na cmentarzu na Woli, ponieważ daje to możliwość „pomyślenia o ówczesnych dramatach, tych którzy nie mogli decydować o samych sobie”.
Już przed godziną „W” delegacje i mieszkańcy Warszawy złożyli kwiaty i znicze przed pomnikiem Matki. Monument w Parku Powstańców Warszawy odsłonięto 26 maja 2017 roku. Jego ideą było oddanie czci matkom, których dzieci poległy w czasie Powstania Warszawskiego. Pomnik przedstawia matkę trzymającą całun. Wykonał go Łukasz Krupski, absolwent warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Następnie uczestnicy oddali hołd mieszkańcom Warszawy pochowanym w kurhanie zwieńczonym pomnikiem „Polegli -Niepokonani”, tablicą poświęconą harcerzom Szarych Szeregów i przed kamieniem upamiętniającym warszawiaków wywiezionych w czasie powstania i po jego zakończeniu do niemieckich obozów koncentracyjnych i zagłady. Do Auschwitz-Birkenau, Sachsenhausen, Mauthausen-Gusen trafiło około 50 tysięcy mieszkańców miasta. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej w Auschwitz znajdowało się co najmniej 298 warszawiaków.
Na otwartym w 1945 r. wolskim Cmentarzu Powstańców Warszawy spoczywają szczątki i prochy ponad 104 tys. głównie cywilnych, ale również wojskowych ofiar powstania, w dużej mierze bezimiennych, w tym wiele ofiar rzezi Woli z pierwszych dniach sierpnia 1944 r. W 1973 r. odsłonięto na cmentarzu pomnik „Polegli – Niepokonani” projektu Gustawa Zemły. Przez lata nekropolia nie była rewitalizowana. W ostatnich latach prowadzono kapitalny remont. Wzniesiono pomnik Matki oraz monument ku czci mieszkańców Warszawy zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych. Od lipca 2022 r. na kurhanie wzniesiono krzyż. Wzniesienie go było postulatem środowiska powstańców, którzy od wielu lat zabiegają o jak najgodniejsze upamiętnienie pochowanych w tym miejscu. Również w 2022 roku w sąsiedztwie cmentarza została otwarta Izba Pamięci, nowy oddział Muzeum Warszawy. Na Murze Pamięci w pobliżu Izby Pamięci, znajdują się imiona i nazwiska 62 tysięcy zidentyfikowanych osób pochowanych na nekropolii. 30 tysięcy tabliczek pozostaje „bezimiennych”.
Przewodnicząca Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy Wanda Traczyk-Stawska podziękowała zebranym za obecność w tym miejscu oraz pamięć o wciąż żyjących weteranach. „W tym miejscu jest pamięć o tym, czym jest wojna dla ludności cywilnej. Tu leży 10 tysięcy żołnierzy i 80 tysięcy cywilów, bo Niemcy byli okrutni. Wszyscy wiedzą jakie cierpienia zniosła Wola. Tu jest miejsce świadczące, że wolność jest najważniejsza” – podkreśliła Traczyk-Stawska.
Modlitwę za zmarłych odmówili duchowni katoliccy, prawosławni, ewangeliccy, islamscy i żydowscy. „Módlmy się z wdzięcznością za daninę krwi i poświęcenia powstańców i mieszkańców miasta oraz z troską, aby przyszłość i teraźniejszość naszej ojczyzny i całego globu przebiegała w pokoju” – powiedział biskup polowy Wojska Polskiego Wiesław Lechowicz. Odczytano także wiersz Jana Romockiego „Modlitwa Szarych Szeregów”.
Uroczystość zakończył Apel Pamięci. Wymieniono w nim najważniejszych dowódców Armii Krajowej, żołnierzy oddziałów powstańczych, ofiary cywilne oraz osoby dbające o pamięć o Powstaniu Warszawskim, między innymi twórcę Muzeum Powstania Warszawskiego prezydenta Lecha Kaczyńskiego. „Do Was się zwracam, potomni! Niech pamięć o walecznych powstańcach warszawskich i heroicznych mieszkańcach stolicy niech zawsze pozostanie w waszych sercach. Pamiętajcie ich ofiarę krwi i życia złożoną na ołtarzu wolności Ojczyzny. Niech Ich postacie i bohaterskie czyny utrwalone w Waszej świadomości i tradycji oręża polskiego będą przykładem patriotyzmu, poświęcenia i oddania Rzeczypospolitej” – głosił tekst Apelu Pamięci.
Wieńce i wiązanki kwiatów złożyli na kurhanie cmentarza przedstawiciele weteranów powstania, przedstawiciele kancelarii prezydenta i premiera, marszałek Senatu Tomasz Grodzki i prezydent miasta Rafał Trzaskowski.
Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie. 1 sierpnia 1944 r. do walki w stolicy przystąpiło ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni trwało ponad dwa miesiące. W czasie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych.
Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych. Pozostałych przy życiu mieszkańców Warszawy, ok. 500 tys. wypędzono z miasta, które po powstaniu zostało niemal całkowicie spalone i zburzone.
