Podatnik nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji działań organów państwa. Biorąc pod uwagę, że Skarb Państwa nie może ponosić negatywnych konsekwencji błędnych działań podatnika, tak i podatnik nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji działań organów państwa. Skarb Państwa nie będzie mógł sięgać po zarzut bezpodstawnego wzbogacenia, gdy nie udało mu się odzyskać podatku z powodu przedawnienia. Jak wskazał sąd, przed nowelizacją przepisów ordynacji podatkowej, która miała miejsce w 2016 roku, nienależny zwrot podatku mógł być zaległością podatkową, ale tylko pod warunkiem, że zawinił podatnik. Wskutek powołanej nowelizacji w ordynacji podatkowej zamieszczono przepis, który wymusza na podatniku zwrot nadpłaty podatku, gdy decyzja, na podstawie której ją otrzymał, została uchylona, zmieniona lub stwierdzono jej nieważność albo wygaśnięcie. Sąd uznał, że przepisy prawa podatkowego stanowią szczególną podstawę do rozliczenia nierówności majątkowych powstałych na niekorzyść Skarbu Państwa w ramach postępowania podatkowego, co w konsekwencji oznacza niedopuszczalność wyrównania tej nierówności przy wykorzystaniu instytucji bezpodstawnego wzbogacenia.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 września 2017 r., sygn. akt: I ACa 444/17
Komentarz AXELO (aplikantka radcowska Karolina Belcyr)
Komentowany wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 września 2017 r., sygn. akt: I ACa 444/17 dotyczył sytuacji, w której Skarb Państwa domagał się od pozwanej będącej spółką akcyjnązapłaty znacznej wysokości kwoty tj. 22.820.519,51 zł wraz odsetkami z uwagi na niezasadne dokonanie przez organ podatkowy zwrotu pozwanejnależności tytułem nadpłaty w podatku dochodowym od osób prawnych sprzed ponad 13 lat, wskazując, jako podstawę dochodzonego roszczenia przepis art. 410 § 2 k.c. dotyczący zwrotu świadczenia z tytułu nienależnego świadczenia.
O wadze problemu rozstrzyganego przez Sąd Apelacyjny w powyższym wyroku świadczy nie tylko rozbieżność dotychczasowych rozstrzygnięć sądów w sprawach o zbliżonym stanie faktycznym (przykładowo w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 października 2016 r., sygn. I ACa 429/16 Sąd przyjął, że przesądzenie istnienia drogi sądowej dla dochodzenia należności bezzasadnie zwróconej z tytułu nadpłaty podatku, rozciąga się na przyjęcie dopuszczalności skorzystania z instrumentu cywilnego w tym zakresie, skutkiem czego jest brak potrzeby analizy przepisów prawa podatkowego), lecz także treść decyzji wydawanych w toku postępowania podatkowego i wyrażanych w tych decyzjach ocenach prawnych.Wskazać bowiem należy, że organy podatkowe wyrażały także poglądy co do przedawnienia należności podatkowej i wynikającej stąd niemożności żądania zapłaty zwróconej podatnikowi nadpłaty oraz wydania w tym przedmiocie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Sąd Apelacyjny w komentowanym orzeczeniu w pełni podziela pogląd o dopuszczalności stosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, ale wyłącznie w sytuacji, gdy nie ma innego środka prawnego, przy wykorzystaniu którego możliwe byłoby przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia.Zdaniem Sądu – przedmiotowy pogląd nie budzi wątpliwości, jakkolwiek nie przesądza o zasadności skorzystania z ochrony prawnej przewidzianej art. 405 i 410 k.c. w każdym stanie faktycznym.
Zważyć należy, że instytucja bezpodstawnego wzbogacenia jest jednym z podstawowych instrumentów służących ochronie podmiotów prawa cywilnego przed niekorzystnymi dla nich i niemającymi ostatecznego oparcia w ich woli – ani w woli władzy publicznej – zmianami majątkowymi. Tym samymzdaniem Sądu, instytucja ta realizuje wynikający z zasady sprawiedliwości nakaz oddania każdemu tego, co mu się należy. Jednakże, ze względu na inne wartości chronione przez porządek prawny, nakaz ten jest urzeczywistniany przez ustawodawcę w ściśle określonych ramach.
Zdaniem Sądu brak skorzystania w analizowanym stanie faktycznym z instytucji bezpodstawnego wzbogacenia przesądza fakt istnienia po stronie Skarbu Państwa innych instrumentów prawnych, dających podstawę do oceny prawnej zasadności dochodzonego roszczenia. Konkretnie umożliwiają to środki prawne przewidziane przez przepisach podatkowych tj. w Ordynacji podatkowej.
Podkreślić należy, że samodzielność prawa podatkowego oznacza jego samowystarczalność instytucjonalną. W tym stanie rzeczy, autonomiczność prawa podatkowego i wymóg zawężającej jego wykładni musi prowadzić do wniosku o niedopuszczalności wykorzystania cywilnoprawnej instytucji bezpodstawnego wzbogacenia dla dochodzenia powstałej na niekorzyść Skarbu Państwa nierówności majątkowej, na skutek braku pobrania należnego podatku w pełnej wysokości, o ile ta nierównowaga powstała w toku i w ramach prowadzonego postępowania podatkowego. Zatem, gdy do takiej nierówności dochodzi, tojej wyrównanie może nastąpić tylko i wyłącznie z wykorzystaniem środków prawnych przewidzianych w prawie podatkowym – jak to ma miejsce choćby poprzez zastosowanie art. 51 i 52 Ordynacji podatkowej.
Reasumując, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie należy ocenić pozytywnie przez pryzmat sytuacji podatnika, przeciwko któremu organ podatkowy dochodzi zwrotu podatku. Wskazać należy, że przy zastosowaniu aktualnie obowiązujących przepisów Ordynacji podatkowej, sporna należność stanowiłaby zaległość podatkową, co umożliwiłoby weryfikację zasadności żądania zwrotu tego świadczenia w oparciu o przepisy prawa podatkowego, w tym z możliwością powołania się przez podatnika na jej wygaśnięcie wobec jej przedawnienia.
Aby szczegółowo omówić poruszone zagadnienia, skontaktuj się z AXELO. www.axelo.pl
Informacje zawarte w niniejszym artykule/komentarzu mają charakter skrótowy i informacyjny. Informacje te nie powinny zastępować szczegółowej analizy poruszanych w nim zagadnień, jak również stanowić podstawy podejmowania decyzji biznesowych lub jakichkolwiek innych czynności prawnych lub faktycznych.
