II Forum Nauki i Biznesu w Roku Lema
Roboty stają się naszą codziennością. Jak je traktować i czy sztuczna inteligencja jest zagrożeniem dla człowieka? Czy wchodzimy w epokę transhumanizmu, a scenariusz oddania władzy algorytmom jest realny? W końcu, jakie zasady etyczne w AI próbuje wprowadzić Unia Europejska? Dyskutowali o tym naukowcy i przedsiębiorcy podczas II edycji Forum Nauki i Biznesu. Zorganizowane przez Podkarpackie Centrum Innowacji wydarzenie włączone zostało w obchody Roku Lema.
Trwająca od 23 do 24 listopada II edycja Forum Nauki i Biznesu w Roku Lema cieszyła się rekordowym zainteresowaniem. Podczas pierwszego dnia wydarzenia, prelekcje i panele dyskusyjne obejrzało blisko tysiąc osób z całej Polski. Zaproszeni przez PCI znakomici eksperci – naukowcy, odkrywcy i przedsiębiorcy – skupili się na pytaniu, które było tematem przewodnim wydarzenia: „Człowiek dla technologii, czy technologia dla człowieka?”. Inspiracją dla jego zadania były z jednej strony dyskusje i rozważania uczestników ekosystemu PCI, a z drugiej setna rocznica urodzin Stanisława Lema, który w swoich publikacjach przewidział wiele stosowanych dziś rozwiązań technologicznych, a także wyzwań z nich wynikających. Przestrzegał on przed niekontrolowanym rozwojem technologii, co wydawało mu się nieuniknione wobec cywilizacyjnego „turboprzyspieszenia”. – To dlatego, że człowiek myśli w sposób liniowy, a technologie zmieniają się w sposób wykładniczy. Żyjemy w świecie SF, w czasie 4. rewolucji przemysłowej, w której kluczową rolę odgrywają takie technologie jak: robotyka i sztuczna inteligencja, neuromorficzne architektury, biotechnologia, nanotechnologia, druk 3D, rozszerzona rzeczywistość, Internet rzeczy, drony, blockchain, chmury obliczeniowe, interfejs łączący mózg człowieka z komputerami i wiele innych.
Pytania, na które brak jest odpowiedzi, są proste: „Co budujemy? Dla kogo budujemy? Co oddajemy, za to co zyskujemy?” Konwergencja tych technologii daje ogromną siłę rażenia i pomaga rozwiązywać globalne problemy świata, takie jak: globalne ocieplenie, ubóstwo, starzenie się, ale też radykalnie zmienia nasze życie – zwracał uwagę Petros Psyllos, elektronik, programista i przedsiębiorca, wyróżniony przez amerykańską edycję „Forbesa” jako jeden z 30 najlepszych europejskich innowatorów. Zajmuje się on wsparciem technicznym osób niepełnosprawnych, konstruuje urządzenia, które wykorzystując AI, pomagają im komunikować się ze światem. Na przykład tablety, które potrafią naśladować głos osoby sparaliżowanej sprzed jej choroby. – Nastąpił ogromny postęp w przetwarzaniu języka naturalnego – zapewnia wynalazca. – Algorytmy potrafią już pisać opowiadania, układać nuty i chwyty do gitary, co przypomina ideę Elektrybałta Lema. AI jest już lepsza od człowieka w wielu przestrzeniach, a wiedza zaczyna szturmować ludzkie ciało, oferując usprawnienia w zakresie wspierania zdrowia, przedłużania życia, a nawet wabiąc nas mirażem nieśmiertelności.
Petros Psyllos rozpoczął ostatnio współpracę z pierwszym na świecie cyborgiem – Peterem Scott-Morganem, brytyjskim naukowcem cierpiącym na stwardnienie zanikowe boczne, który poprzez szereg operacji i zastosowanie systemów wspomagających układy narządów, przedłużył swoje życie. – Będziemy tworzyć sztuczną inteligencję, która usprawni jego komunikację ze światem zewnętrznym, a także m.in. wirtualną i rozszerzoną rzeczywistość, w której będzie on mógł prowadzić różne interakcje. Celem ambitnego projektu Scott-Morgan Foundation jest napisanie na nowo przyszłości niepełnosprawności, rozwój technik cyborgizacji i ucieczka od niedołężności, bezsilności i poczucia uwięzienia w lichym ciele – zdradził Psyllos.
Zdaniem psychologa społecznego dr Henryka Pietrzaka, profesora Szkoły Głównej Menedżerskiej – Collegium Humanum, przestrzeń wirtualna już zaczyna dominować w postrzeganiu rzeczywistości nad realiami kontaktów bezpośrednich. – W pandemicznym kontekście nastąpiło istotne przewartościowanie tego, co dawniej w przestrzeni psychologicznej uznawaliśmy za istotne i właściwe – mówi psycholog. – Dziś wartością pozytywną jest wyobcowanie, izolacja, dystans społeczny. Jednocześnie bardziej eksponowany jest sposób komunikowania w świecie wirtualnym, gdzie możliwa jest modyfikacji obrazu, tworzenia nowego wizerunku. Aktywność społeczna przenosi się w sferę przestrzeni internetowej. Coraz bardziej personifikujemy możliwość współpracy, rozmowy z komputerami, które wchodzą na coraz wyższy poziom skomplikowania, samodzielności i nawiązywania relacji z człowiekiem.
Psycholog zwraca uwagę, że w związku z tym będzie przybywać wyzwalanych tą zmianą problemów. Wprowadzenie kategorii etycznych staje się coraz istotniejsze, aby zagwarantować poczucie naszego bezpieczeństwa w relacjach z maszynami, egzekwować humanizm oraz wartości ludzkie, które w tych relacjach nieco się rozpływają.
– Człowiek będzie musiał się zmienić, aby do tego nowego świata się zaadoptować – stwierdził Jacek Kubrak, prezes Podkarpackiego Centrum Innowacji, który wygłosił wykład „Transhumanizm. Ile oddamy z Człowieczeństwa, aby przetrwać jako Ludzkość”. Przywołał w nim prognozę dyrektora Google Raymonda Kurzweila, dotyczącą transhumanizmu. – W okolicach 2025 roku pojawi się osobliwość technologiczna – moc komputera sprawi, że uzyska on większe zdolności intelektualne niż człowiek.
Gwałtowny wzrost tej osobliwości może zakwestionować paradygmat istoty człowieka, jaki dzisiaj istnieje – tłumaczył Jacek Kubrak. – Skoro trwają badania nad implantem ręki sterowanym za pomocą myśli, to być może z czasem reklama i promocja doprowadzi do tego, że ludzie będą dobrowolnie pozbywać się pewnych części i organów, zastępując je implantami mechanicznymi o większych możliwościach, aby na przykład dostać lepszą pracę lub móc doświadczać więcej i pełniej. Już dziś rosyjski miliarder pracuje nad przeniesieniem ludzkiego umysłu do robota, a Facebook/Meta pokazuje technologię czytania w myślach, którą ma nadzieję wykorzystać pewnego dnia w inteligentnych okularach i zastosować w rozwiązaniach metawersum. Co zatem oddamy z naszego człowieczeństwa idąc w hedonizm wirtualnego świata?
Prezes PCI zwrócił także uwagę na zachodzące w świecie zmiany, które prowadzą do programowania ludzkiego ciała. – Metoda CRISPR/Cas, pozwalająca na manipulację genomem danego organizmu, może sprawić, że stworzymy istoty potrzebne do danej funkcji – super żołnierza, super sprzedawcę. Ale może to się opłaci? – zastanawia się Jacek Kubrak. – Polecimy w kosmos, a tam skrajnie trudne warunki dla człowieka być może wymuszą konieczność adaptacji do nich przez właśnie modyfikację genomu człowieka. Być może zatem, aby przetrwać misję na Marsa i rozwijać nową kolonię, będziemy potrzebować zmutowanej wersji człowieka odpornego na promieniowanie jonizacyjne, potrzebującego mniej tlenu, wody oraz absorbującego lokalne minerały.
Kusi możliwość udoskonalenia człowieka, ale też niepokoi niepewność co do wszystkich skutków zmian w ludzkim DNA. Tym bardziej, że podyktowane mogą być one nie szczytnym celem, ale zwykłą chciwością, która dziś dominuje w rozwijaniu naszej rzeczywistości. – Świat za bardzo przechylił się w kierunku myślenia kategoriami zysku, zapominając o człowieku i jego naturze – stwierdził prezes PCI.
Wszystko to sprawia, że pojęcie etyki sztucznej inteligencji coraz częściej pojawia się w dyskursach o nowych technologiach. W styczniu 2021 roku przy Instytucie Humanites powstało Centrum Etyki Technologii, orędujące za innowacjami przyjaznymi człowiekowi i światu. Pierwsza organizacja w Polsce skupiająca się na odpowiedzialnym rozwoju i wdrażaniu technologii. Jej dyrektor programowy, Maciej Chojnowski, również był gościem Forum Nauki i Biznesu. Przywołał on opinie Luciano Floridiego, profesora filozofii na Uniwersytecie w Oxfordzie. – AI – wbrew swej nazwie – cechuje się bardzo ograniczoną inteligencją. Nie wytwarza inteligentnych zachowań, a jedynie je reprodukuje. Tu nie ma analogii do ludzkiej, a nawet zwierzęcej inteligencji. AI cechują umiejętności kontekstowe, oparte na statystyce i prawdopodobieństwie. Ludzka inteligencja rozpoznaje semantykę, czyli znaczenie. Problem polega na tym, że chociaż możliwości AI są ograniczone, to łatwość wykorzystania tej technologii i jej autonomiczność sprawia, że to pole zastosowań jest coraz szersze, a decyzje, które bywają nietrafne, mają wpływ na coraz więcej sfer naszego życia – podkreślił Chojnowski. – Jeśli nie ustalimy zasad, może to się skończyć podporządkowaniem człowieka logice działania maszyny.
Unijna koncepcja godnej zaufania sztucznej inteligencji opiera się na trzech filarach: etycznej, solidnej technicznie i zgodnej z prawem AI. Podstawą tej koncepcji są cztery zasady wywiedzione z praw podstawowych: poszanowanie autonomii człowieka, zapobieganie szkodom, sprawiedliwość, wyjaśnialność. Na tej podstawie sformułowano 7 wymogów kluczowych: zapewnienie przewodniej i nadzorczej roli człowieka, technicznej solidności i bezpieczeństwa, ochrona prywatności i właściwe zarządzanie danymi, przejrzystość, różnorodność, brak dyskryminacji i sprawiedliwość, dobrostan społeczny i środowiskowy, odpowiedzialność. – Etyka AI wymaga nowego podejścia organizacji do myślenia i zarządzania. Budowanie AI zgodnie z wymogami etycznymi ma pomóc europejskim firmom zdobywać przewagę konkurencyjną. Zaufanie to cecha, która ma coraz większe znaczenie – podsumował dyrektor Chojnowski swoje wystąpienie pierwszego dnia Forum Nauki i Biznesu.
Drugi dzień wydarzenia poświęcono już tematom ściśle badawczym i IV Konferencji Innowacje – Pomiary – Akredytacje, skierowanej do przedstawicieli laboratoriów badawczych, wzorcujących, akredytowanych i nieakredytowanych, oraz przedstawicieli firm zlecających badania swoich wyrobów lub wzorcowanie aparatury pomiarowej. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Marszałek Województwa Podkarpackiego, Prezydent Miasta Rzeszowa, Wojewoda Podkarpacki oraz Przewodniczący Sejmiku Województwa Podkarpackiego.
