Na zboczach góry Łysy Wierch, historycznie zwanej Manyłowa Stowarzyszenie Eksploracyjno-Historyczne „Galicja” wraz z Nadleśnictwem Baligród zamierza urządzić cmentarz żołnierski.
Według różnych danych w czasie zimowych walk w 1915 roku na zboczach góry poległy tysiące żołnierzy armii carskiej i austro-węgierskiej. Według historyków, na Manyłowej miała miejsce niespotykana akcja minerska, w wyniku której oddziały austro-węgierskie wysadziły rosyjskie pozycje obronne w powietrze, zdobywając tym samym górę.
– Gdy 12 marca 1915 roku po południu oficer dowodzący pracami ziemnymi odpalił minę, wybuch dosłownie „uniósł górę w powietrze” – mówi Ewa Wydrzyńska-Scelina, koordynatorka działań z ramienia Nadleśnictwa Baligród. – Silnie umocniona pozycja wroga na szczycie Manyłowej została zniszczona, zaś na jej miejscu powstał spory krater. Większość obrońców zginęła, zaś tuż po eksplozji grupa szturmowa c.k. 24 pułku piechoty zdobyła szczyt, biorąc do niewoli sporą grupę jeńców. Historia głosi, że poległych w wyniku wybuchu i walk na szczycie pochowano prowizorycznie w powstałym leju, tworząc w nim bratnią mogiłę.
Zdecydowana większość poległych w czasie walk żołnierzy została pochowana naprędce w zbiorowych i pojedynczych mogiłach na zboczach góry. Przez wiele lat teren tutejszych walk i wydarzenia z I wojny światowej pozostawały w pamięci tylko nielicznych, o czym świadczą zamazane, emaliowane tabliczki z napisem „Nieznany żołnierz 1915 r”.
W ubiegłym roku Nadleśnictwo Baligród uzyskało decyzję wojewody podkarpackiego zatwierdzającą przedstawiony plan cmentarza i jego budowę. Kolejnym krokiem było uzyskanie zgody IPN na przeprowadzenie ekshumacji 5 mogił. We współpracy ze Stowarzyszeniem Eksploracyjno-Historycznym „Galicja” oraz Gminą Baligród działania te zostały podjęte w połowie maja. Wstępnie ekshumowano szczątki jednego żołnierza znanego z imienia i nazwiska oraz podjęto szczątki dwóch niezidentyfikowanych. Na szczycie góry utworzono mogiłę imienną i zbiorową, przez co powstał zaczątek przyszłego cmentarza. To również początek prac archeologicznych na tym terenie.
– Działania te pozwolą po 106 latach uczcić pamięć poległych i ocalić tamte tragiczne wydarzenia od zapomnienia. Cmentarz będzie międzynarodowy – w tej okolicy ginęli żołnierze aż dziewięciu narodowości. W ramach współpracy samorządu, nadleśnictwa oraz stowarzyszenia ma też powstać izba pamięci, w której zgromadzone zostaną artefakty związane z wydarzeniami Wielkiej Wojny w rejonie Baligrodu – dodaje Ewa Wydrzyńska-Scelina.
