Księga Pamięci rzeszowskich Żydów to unikalna historia miejscowej społeczności. Księga liczy siedemset stron. Została spisana w trzech językach: hebrajskim, jidisz i po angielsku. Wydrukowano ją w Izraelu w latach 1965-67. O księdze opowiedziała Karolina Ożóg, judaistka. Spotkanie odbyło się w Galerii Fotografii Miasta Rzeszowa.
Klara Mayan z Izraela podkreśla w swoich wspomnieniach: „Została tylko kolekcja zdjęć…aż trudno uwierzyć, że to wszystko! …serce nie chce uwierzyć, że z tej żywiołowej, tętniącej życiem społeczności Rzeszowa nie pozostały nawet groby…Zginęli ojcowie, zginęły matki, zginęły dzieci, krewni, przyjaciele i znajomi z naszego dzieciństwa, potężni mężowe Tory i duchowości… Im, mieszkańcom mojego miasta Rzeszowa, dedykuję te strony, pisane krwią i łzami”.
Księgi Pamięci zaczęły powstawać po II wojnie światowej z inicjatywy ocalałych z Holokaustu. Do roku 2008 opublikowano ich 540. Każda niemal miejscowość – nawet najmniejsza – posiada tego rodzaju wydawnictwo, a nawet kilka. Białystok ma ich pięć, bo przygotowały je różne grupy ocalonych. W wypadku Księgi rzeszowskiej projekt doprowadził do końca Icchak Estreicher, zaś sfinansowali go m.in.: filantrop Irving Lowa, Cwi Syncha Leder oraz poeta Berish Weinstein – autor poematu o Rzeszowie. Fragmenty swego dziennika okupacyjnego zamieścił w Księdze Franciszek Kotula.
Karolina Ożóg powiedziała zebranym, iż tradycja Ksiąg Pamięci sięga średniowiecza i wywodzi się z kręgu Żydów aszkenazyjskich – zamieszkujących Europę Środkową i Wschodnią. Wydawnictwa tego rodzaju rozpowszechniły się już po I wojnie światowej po 1919 r. po masowych rzeziach dokonywanych na Żydach przez Ukraińców. „To coś więcej niż księgi. To nagrobki stawiane przez ocalałych swoim bliskim, a także całym społecznościom” – przytoczyła prelegentka słowa Jakuba Szackiego.
Z opisów w rzeszowskiej Księdze Pamięci nie wyłania się sielankowy obraz, jaki zazwyczaj towarzyszy wspomnieniom z dzieciństwa i młodości. Przeciwnie – pokazuje ona nędzną wegetację rodzin walczących z trudem o codzienne utrzymanie. Mieszkały one w nędznych klitkach, nawet w piwnicach i na strychach, bez bieżącej wody i kanalizacji. Jedna izba pełniła rolę kuchni, sypialni, pokoju dziennego i warsztatu pracy. Tylko wykształceni ludzie wolnych zawodów mogli pozwolić sobie na luksusy – tak wspomina dr Mosze Jaari Walda.
Opowieści o minionym czasie dotyczą nawet najdrobniejszych szczegółów codzienności takich jak np. postacie rzeszowskich żebraków i szaleńców. Wspominani po dziesięcioleciach stają jak żywi przed oczami czytelników. Znakomity, urodzony w Brodach pisarz austriacki Joseph Roth wychował się bez ojca. Przyjechał do Rzeszowa, aby odszukać go pomiędzy ludźmi z marginesu społecznego. Były to poszukiwania nieudane.
Wspomnienia z Księgi pełne są zapomnianych postaci, wydarzeń, opowieści, anegdot. Niewiele osób pamięta, iż Rzeszów był ważnym centrum ruchu syjonistycznego. Stąd młodzi pionierzy jeszcze przed wojną wyjeżdżali do Palestyny, aby budować nowe państwo żydowskie. Tylko oni ocaleli z Zagłady.
Prelekcja “Kehilat Rajsza Sefer Zikaron – Księga Pamięci Rzeszowa” jest częścią projektu pt. “Pozostanie pamięć. Rzeszowscy Żydzi w czasie okupacji”, realizowanego przez Galerię Fotografii Miasta Rzeszowa, dofinansowanego ze środków grantowych Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz z budżetu Gminy Miasto Rzeszów.
Karolina Ożóg urodzona w Rzeszowie, absolwentka judaistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, muzealniczka, edukatorka, tłumaczka języka hebrajskiego. Współautorka wystawy stałej w Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej (części przedwojennej i opowiadającej o Zagładzie) oraz scenariusza wystawy stałej w Muzeum-Miejscu Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Współpracowała m.in. z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Muzeum Historii Polski, Muzeum PRL-u. Od 2013 r. związana z Muzeum Krakowa, pracowała w oddziałach Fabryka Emalia Oskara Schindlera, Apteka pod Orłem, a obecnie w Starej Synagodze. Założyła i samodzielnie prowadzi profil facebookowy Rajsze – Historia rzeszowskich Żydów. Wszystkie przytoczone w tekście tłumaczenia są jej autorstwa.
