Przedmiotowa umowa była pierwszym krokiem do rozpoczęcia ogromnej inwestycji realizowanej przez GDDKIA o/Rzeszów. Całość przedsięwzięcia związanego z budową drogi ekspresowej S19 będzie łączyć Rzeszów z przyjściem granicznym w Barwinku. Procedowany obecnie odcinek Via Carpatia będzie składał się z 8 odcinków a ich łączna długość to ok. 85 km. Na chwilę obecną w rozbiciu na poszczególne odcinki przedstawia się to następująco:
Tabela 1
| \ | Odcinek | długość w km | strona www | Etap | wykonawca | Konsultant |
| 1 | Rzeszów Pd – Babica | 10,3 | https://s19rzeszow-babica.pl | budowa | Mostostal Warszawa S.A. Acciona Construccion S.A. | Multiconsult Polska |
| 2 | Babica – Jawornik | 11,6 | https://www.s19babica-jawornik.pl | projekt | Przedsiębiorstwo Usług Technicznych Intercor | Firma Inżynierska Arcus Inwestycje, Budownictwo, Handel INWEST-COMPLEX |
| 3 | Jawornik – Lutcza | 5,25 | – | przetarg | – | – |
| 4 | Lutcza – Domaradz | 6,38 | – | przetarg | – | – |
| 5 | Domaradz – Iskrzynia | 12,8 | http://s19domaradz-krosno.pl | projekt | Mostostal Warszawa S.A. | Promost Consulting |
| 6 | Iskrzynia – Miejsce Piastowe | 10,3 | http://s19iskrzynia-miejscepiastowe.pl | budowa | Aldesa Construcciones | Promost Consulting |
| 7 | Miejsce piastowe – Dukla | 10,1 | http://s19miejscepiastowe-dukla.pl | projekt | STRABAG | Promost Consulting |
| 8 | Dukla – Barwinek | 18,2 | https://s19duklabarwinek.pl | projekt | Polaqua | ZDI |
Całość trasy będzie miał przekrój dwupasowy tożsamy z już wybudowanymi odcinkami S19 na terenie naszego województwa (za wyjątkiem odcinka S19 Stobierna – Sokołów Mlp., który obecnie jest już projektowany celem jego rozbudowy do 4 pasów). Inwestor planując przebieg trasy S19 miał na względzie odziaływanie drogi na środowisko jak również na społeczność lokalną. Powyższe skutkowało wyborem trasy, która minimalizowała ingerencję w nieruchomości zamieszkane, a konsekwencją tych decyzji było poprowadzenie trasy przez bardzo trudny teren posiadający wiele wzniesień, jarów, strumieni i rzek. Takie ukształtowanie terenu oraz decyzja Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska stawiają przed inżynierami zaprojektowanie i wybudowanie obiektów inżynierskich niespotykanych obecnie na terenie naszego województwa.
Podstawowe parametry S19 na południe od Rzeszowa poza odcinkami tunelowymi:
Każdy z odcinków kryje w swych zasobach ludzkich ogrom pracowników, którzy przy pomocy ciężkich maszyn wykonają to karkołomne zadnie. Budowa każdej drogi, a drogi ekspresowej zwłaszcza zmusza do współpracy inżynierów wielu gałęzi budownictwa. Przy budowie S19 oprócz drogowców i mostowców swą wiedzę i doświadczenie muszą również udostępnić inżynierowie branży sanitarnej, elektroenergetycznej, teletechnicznej, konstrukcyjno- budowlanej itd. Wśród kadry inżynierskiej pełniącej samodzielne funkcję w budownictwie zarówno po stronie Wykonawców jak i Nadzoru swoją ważną rolę pełnią pracownicy Zamawiającego tj. GDDKiA nierzadko posiadający tytuł inżyniera budownictwa. Rola osób posiadające niezbędne uprawnienia budowlane, za którymi kryje się wiedza i doświadczenie jest kluczowa do powodzenia inżynieryjnego wyzwania. Począwszy od projektantów, poprzez kierowników na inspektorach kończąc zadaniem całego zespołu jest kreowanie nowej rzeczywistości w otaczającej nas przestrzeni poprzez projektowanie, budowanie i rozwiązywanie bieżący problemów technicznych tak często spotykanych w branży drogowej i towarzyszącej.
Aby przybliżyć szczegóły poszczególnych odcinków S19 począwszy od obecnego artykułu rozpoczynamy cykl opisujący ciekawostki i postępy robót. Dziś przedstawiam Państwu dwa odcinki:
Odcinek Rzeszów Południe – Babica
Przedmiotowy odcinek mający początek tuż za Węzłem Rzeszów Południe (Kielanówka) będzie zawierał się w km 11+400 do 21+671. Obecnie budowany już odcinek będzie posiadał dwa Miejsca Obsługi Podróżnych, obiekty inżynierskie (estakady, wiadukty, przepusty). Odcinek będzie zakończony węzłem drogowym, który zlokalizowany będzie na skrzyżowaniu DK19 oraz DW 988 w miejscowości Babica. Węzeł drogowy zostatał zaprojektowany jako „odwrócona trąbka”
Na opisywanym odcinku jeszcze tego roku planowane jest rozpoczęcie mechanicznego drążenia tunelu przy pomocy maszyny TBM (Tunnel Boring Machine). Projektowany podwójny tunel będzie miał długość ok. 2255 m i posiadał przekrój okręgu, a najgłębsze miejsce prowadzonych prac będzie znajdowało się 120 metrów pod ziemią. W przebiegu tunelu będzie wykonanych 15 poprzecznych przejść ewakuacyjnych łączące obie nawy tunelu. A jego szczegółowe parametry przedstawiają się następująco:
Na chwilę obecną prowadzone są prace przygotowawcze przy jego południowym portalu gdzie jesienią tego roku rozpocznie się drążenie jednej z naw kierując się w kierunku północnym. Po wykonaniu jednej „nitki” tunelu maszyna nazwana w konkursie ogłoszonym przez GDDKiA o/Rzeszów „Karpatką” przystąpi do wiercenia drugiej nawy kończąc w miejscu gdzie rozpoczęła swoją pracę. Po wykonaniu zasadniczych prac związanych z tunelem wykonawca wykona poprzeczne przejścia.
W trakcie przygotowywania się do robót tunelowych Wykonawca na terenie budowy w miejscu przyszłego MOP-u wybudował zakład prefabrykacji, który wyprodukuje elementy żelbetowej obudowy tunelu.
Wśród kadry inżynierskiej realizującej kontrakt są między innymi, kierownik budowy – Artur Salachna, kierownik robót drogowych – Marcin Mosek, kierownik robót mostowych – Grzegorz Siwowski, główny inspektor drogowy – Konrad Kolasa, główny inspektor mostowy – Piotr Kuc i wielu innych inżynierów budownictwa zrzeszonych w Okręgowych Izbach Inżynierów Budownictwa.
Odcinek Babica – Jawornik
Jest to kolejny odcinek realizowany przez polską firmę INTERCOR będącą liderem wykonywania robót drogowych dla GDDKiA w Polsce, który na chwilę obecną jest na etapie oczekiwania na Zezwolenie Realizacji Inwestycji Drogowej (ZRID), którego termin wydania spodziewany jest na czerwiec tego roku.
W przebiegu projektowanego odcinka, którego autorem jest biuro projektowe Autostrada II Sp. z o.o planowany jest Węzeł Strzyżów – Żarnowa Droga powiatowa nr 1931R Żarnowa – Niebylec będzie krzyżować się z drogą ekspresową w km ok. 28+492 i przebiegać nad drogą ekspresową. Wykonany węzeł zapewni relacje skrętne drogi ekspresowej S19 z drogą powiatową nr 1931R we wszystkich kierunkach dla wszystkich rodzajów pojazdów. W obrębie drogi ekspresowej będą wykonane korekty przebiegu drogi powiatowej na niezbędnej długości. Skrzyżowanie drogi powiatowej nr 1931R z drogą ekspresową będzie wykonane w postaci węzła typu „półkoniczyna”. W ramach korekty przebiegu drogi powiatowej nr 1931R zostanie zapewnione prowadzenie ruchu pieszo-rowerowego poza jezdnią.
Inwestycja pomimo, że nie przewiduje wykonania tunelu jest niemniej interesująca z uwagi na spektakularne estakady. W ciągu trasy realizowanych będzie 16 obiektów inżynierskich, które w większości są obiektami o dużych rozpiętościach, wysokościach oraz długościach ( między innymi: ES-13 – 203m, ES-15 – 174m, ES-17 – 197m, ES-19 – 242m, ES-22.1 – 322m, ES-22.2 – 242m, ES-24 – 490m). Najwyższa estakada ES-26, która będzie mierzyła wysokość ponad 80 metrów, ma ustrój nośny w strefie nadpodporowej wysokość 12,5 m.
Tak wysoki obiekt inżynierski wymusza na projektantach zastosowanie po raz pierwszy w Polsce zaprojektowanie ekranów przeciwwietrznych z uwagi na mogące tam wystąpić silne podmuchy wiatru osiągające podobne wartości jakie występują na wiadukcie Millau we Francji. Pomimo wymagań zapisanych w PFU i Decyzji Środowiskowej inżynierowie biorący udział w przygotowaniu inwestycji starają się aby cała trasa, a zwłaszcza wysokie estakady dostarczały użytkownikom walorów widokowych, dlatego większość niezbędnych ekranów będzie miało charakter transparenty.
Górzysty charakter przebiegu trasy niesie za sobą kolejne wyzwanie inżynierskie dotyczące stref osuwiskowych, których szczegóły postaram się przybliżyć w następnym numerze biuletynu.
Wśród kadry inżynierskiej realizującej kontrakt są m.in. kierownik budowy – Sebastian Dobrzański, główny inspektor drogowy – Michał Stanoch, główny inspektor mostowy – Witold Zając ,Krzysztof Solarz – główny projektant mostowy i koordynujący oraz wielu innych inżynierów budownictwa zrzeszonych w Okręgowych Izbach Inżynierów Budownictwa.
Postępy w budowie Via Carpatia – S19
Kontynuując rozpoczęty w poprzednim wydaniu biuletynu cykl dotyczący Budowy Via Carpatia – S19 pomiędzy Rzeszowem, a Barwinkiem przedstawiamy postępy prac na poszczególnych odcinkach. W poniższym artykule, część odcinków opisana jedynie wzmiankowo skupiając się na opisie trzech : Rzeszów Północ- Babica, Babica – Jawornik, Odcinek Iskrzynia – Miejsce Piastowe
Odcinek Rzeszów Północ – Babica
Wykonawca Mostostal Warszawa zamontował głowicę frezującą do „Karpatki”, zbliżając się tym samym do rozpoczęcia drążenia tunelu. Nabrała tempa budowa węzła Babica, która w najbliższych miesiącach będzie generowała utrudnienia w ruchu na skrzyżowaniu drogi krajowej oraz wojewódzkiej.
Odcinek Babica – Jawornik
Z uwagi na mocną ingerencję odcinka w środowisko naturalne przedłużyło się procedowanie przez RDOŚ dokumentów środowiskowych. Planowany termin wydania decyzji ZRID to III kwartał 2023 r. Wykonawca urządził już zaplecze biurowe oraz pierwszy z dwóch mobilnych węzłów betoniarski, które łącznie maja do wyprodukowania ok. 240 tys. m3 betonów konstrukcyjnych.
Strefy osuwiskowe to kolejne problemy, z którymi musi zmierzyć się kadra inżynierska.
Rozpoznanie geologiczne wykonane jest w oparciu o jeden z dwóch etapów wierceń i sondowań, które po wydaniu decyzji ZRID zostaną uszczegółowione w Etapie 2. W rejonie projektowanej trasy znajduje się znaczna liczba osuwisk aktywnych, okresowo aktywnych i nieaktywnych, kilka z nich przebiega bezpośrednio przez teren projektowanej drogi oraz miejsca projektowanych, obiektów (estakady, węzeł drogowy) lub do nich przylega i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla projektowanych obiektów.
Projektowana trasa S19 przebiega przez obszar pogórza Dynowskiego. Badany teren Pogórza Dynowskiego jest wybitnie pofalowany, o pasmowym układzie grzbietów z północnego zachodu na południowy wschód. Kulminacje wzniesień znajdują się na wysokości 310,00-350,00 m n.p.m., natomiast w obrębie dolin i obniżeń terenu rzędne wahają się w przedziale 280,00-300,00 m n.p.m., lokalnie 314,00 m n.p.m. Nachylenia terenu w większości są powyżej 15%. Zbocza są ostro zarysowane, pocięte gęstą siecią równie ostrych dolin erozyjnych, które charakteryzują się dość zróżnicowanymi rozmiarami. Wyróżniono tu dolinki boczne stosunkowo mało wcięte, płaskodenne, w przewadze podmokłe. Ponadto występują licznie dolinki wciosowe, przeważnie głęboko wcięte, o charakterze wąwozów, których skarpy posiadają znaczne wysokości, rzędu 5-10 m, miejscami powyżej 10 m. Mniej liczne są dolinki zawieszone – lekko rysujące się w krajobrazie tego terenu, okresowo zbierające wody opadowe. Im dalej na południe tym wzniesienia osiągają mniejsze wysokości względne. Ich formy są łagodniejsze, a doliny szerzej i łagodniej rozprzestrzenione.
Ostra morfologia tego terenu jest odbiciem występujących tu zjawisk erozyjnych, którym łatwo ulegają skały miękkie. Sprzyja to rozwijaniu i powstawaniu procesów osuwiskowych. Szczególnie narażone na nie są i będą miejsca występowania jarów, wąwozów i stromych skarp. Procesy osuwiskowe występują tu w różnych formach: jako zsuwy, większe lub małe, spowodowane podcięciem zboczy lub jako płytkie powierzchnie osuwiskowo-złaziskowe na zboczach.
Z uwagi na złożoność i obszerność tematu zasygnalizuję jedynie osuwisko w km 30+100 – 30+647, na którym projektuje się wykonanie obiektu ES-26 (najwyższego obiektu w Polsce – 80 m wysokości). W jego południowej części, znajduje się obszar osuwiskowy wyznaczony na podstawie szczegółowej wizji terenowej oraz dostępnych materiałów. Wyniki prowadzonego na tym obszarze monitoringu inklinometrycznego stref osuwiskowych wskazują, że jest to obszar aktywny. Podłoże skalne na badanym terenie wykształcone jest w postaci mioceńskich, naprzemianlegle ułożonych piaskowców, łupków ilastych i mułowców. Utwory skalne w całym profilu są zróżnicowane, przeważnie silnie zwietrzałe i spękane. Skały podłoża przykryte są przez zwietrzeliny i miejscami grunty spoiste. Na powierzchni terenu występuje cienka warstwa gleby, pod którą bezpośrednio lub pod cienką warstwą gruntów spoistych, zalegają zwietrzeliny skał podłoża. Na badanym terenie miąższość utworów czwartorzędowych wynosi zwykle maksymalnie 6,4 m, a na obszarach osuwisk, gdzie do utworów czwartorzędowych dodatkowo zaliczamy także naruszone w wyniku ruchów masowych pakiety skalne, ich miąższość jest wyraźnie większa i osiąga maksymalną wartość przekraczającą 42 m. Utwory koluwialne nawiercono w 7 otworach.
Podłoże skalne jest bardzo zróżnicowane na całym omawianym terenie pod względem stopnia zwietrzenia, spękania i zrumoszowania, zazwyczaj w stropowych partiach o gorszych parametrach geotechnicznych. W podłożu skalnym obserwuje się występowanie stref uskokowych, co potwierdza nawiercona brekcja łupka ilastego i piaskowca. Na omawianym obszarze występują duże spadki terenu – przez wąwóz o stromych zboczach przepływa ciek bez nazwy, sprzyja to rozwojowi i powstawaniu procesów osuwiskowych.
Analizując zgromadzone materiały dotyczące podłoża gruntowego na badanym obszarze, Wykonawca stwierdził występowanie skomplikowanych warunków gruntowych, ze względu na występowanie osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi, a także doliny rzecznej i dolin innych cieków oraz gruntów zapadowych. Dla całości projektowanej inwestycji została przyjęta III kategoria geotechniczna.
Problematyka związana z występowaniem osuwisk wzdłuż trasy S19 dla Zamawiającego jest dość istotna dlatego GDDKiA podpisała umowę z AGH, Wydział Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami na Nadzór Naukowy, który ma na celu weryfikację założeń do obliczeń i obliczeń wykonanych przez Wykonawcę robót w zakresie projektów zabezpieczenia osuwisk i terenów predysponowanych osuwiskowo, wraz z weryfikacją projektu monitoringu (powierzchniowego i wgłębnego) osuwisk i terenów predysponowanych osuwiskowo (zakończoną wydaniem stanowiska nadzoru naukowego). Na chwilę obecną trwają nadal prace projektowe nad ostateczną wersją zabezpieczenia występujących osuwisk.
Odcinek Jawornik – Lutcza
Wybór wykonawcy w toku
Odcinek Lutcza – Domaradz
Wybór wykonawcy w toku
Odcinek Domaradz – Iskrzynia
Odcinek, którego Wykonawcą jest Mostostal Warszawa ma swój początek w miejscowości Jasienica Rosielna km 45+365,40. Koniec ponad 12 kilometrowego odcinka zlokalizowany jest w miejscowości Iskrzynia km 57+900. Na chwilę Obecną Dyrektor Kontraktu – Tomasz Szepietowski oraz Kierownik Budowy – Marcin Tymura wraz z pozostałym zespołem inżynierów przygotowują projekt budowlany, który jest niezbędnym materiałem do złożenia kompletnego wniosku o ZRID będącego jednocześnie pierwszym kamieniem milowym zapisanym w kontrakcie przypadającym na dzień 07.09.2023 r.
Odcinek Iskrzynia – Miejsce Piastowe
Początek budowanego odcinka stanowi węzeł drogowy o nowej nazwie „Krosno” i kończy się węzłem „Miejsce Piastowe” całość odcinka to ok. 10,3 km.
Główne parametry podobnie jak na sąsiednich odcinkach to 2 jezdnie po 2 pasach ruchu 3,50m każdy oraz pas awaryjny 2,50m. Z innych najważniejszych dla użytkownika parametrów tj. promienie łuków poziomych Rmin=1500 m, minimalne pochylenie podłużne niwelety 0,35%, maksymalne pochylenie podłużne niwelety 4,5%, pochylenie poprzeczne na prostej 2,5%.
Głównymi węzłami komunikacyjnymi będą Węzeł Krosno (dawniej Iskrzynia) służący połączeniu drogi krajowej DK19 oraz drogi powiatowej DP1973R w miejscowości Krościenko Wyżne. Łączenie przedmiotowego węzła z DK19 i DP1973R zrealizowane jest poprzez budowany łącznik do DK19 oraz dwa ronda. Pierwsze rondo trójwlotowe na skrzyżowaniu „Łącznika Iskrzynia” z łącznicami L02L i L03L oraz drugie rondo czterowlotowe na skrzyżowaniu „Łącznika Iskrzynia” z DK19 i DP1973R. Kolejnym budowanym na odcinku skrzyżowanie S19 z DK 28 jest węzeł typu Karo o nazwie „Miejsce Piastowe”.
Ponadto Inżynierowie zobligowani zostali przez Projektantów tego odcinka do wbudowania 19 obiektów inżynierski (wiaduktów, mostów, przepustów) licznych przejść dla zwierząt potocznie zwanych przez uczestników inwestycji drogowych „Zwierzakami”.
Nieodzownym elementem dróg krajowych są Obwody Drogowe (OD) stanowiące bazę sprzętową i zaplecze administracyjno – socjalne dla służb utrzymujących drogę w odpowiednim standardzie. Na opisywanym odcinku Zamawiający zlecił po poprzez PFU (Program Funkcjonalno-Użytkowy) wybudowanie takowego obwodu w obrębie Węzła „Miejsce Piastowe” przy DK28. Powyższe zaplecze będzie służyć służbom utrzymaniowym nie tylko w okresach zimowych (zwalczanie śliskości), ale również w sezonie letnim gdzie do ich zadań należy: koszenie terenów zielonych, przeglądy obiektów inżynierskich, konserwacja kanalizacji deszczowych, systemu zbiorników melioracyjnych i innych elementów wybudowanych w ramach niezbędnej infrastruktury towarzyszącej.
W dniu 16.02.2023 roku Wojewoda Podkarpacki wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZRID). Powyższy dokument zatwierdził podziały nieruchomości wraz z przejęciem ich na rzecz Skarbu Państwa, projekt budowlany, a przede wszystkim zezwala Wykonawcy (Aldesa Construcciones) na rozpoczęcie robót budowlanych.
Na chwilę obecną inżynierowie (Dyrektor Kontraktu – Grzegorz Bednarski, Kierownik Budowy – Maciej Piela i wielu innych zrzeszonych w OIIB w tym Podkarpackiej) zakończyli większość prac przygotowawczych.
Do podstawowych robót przygotowawczych na takich inwestycjach to oprócz badań archeologicznych czy sprawdzeń saperskich, jest zdjęcie warstwy ziemi urodzajnej (humusu), wykonanie dróg technologicznych oraz wprowadzenie tymczasowych organizacji ruchu na drogach publicznych przyległych do budowy.Kolejnym etapem są przebudowy infrastruktury technicznej niezwiązanych z drogą (tzw. kolizje sieci obcych).
Na koniec czerwca Inżynierowie branży drogowej wykonali już pierwsze warstwy mrozoochronne, ulepszone podłoża spoiwami hydraulicznymi, wykopy, nasypy, wymiany gruntów słabonośnych. Inżynierowie branży mostowej są w trakcie wykonywania posadowień pośrednich dla obiektów inżynierskich.
Odcinek Miejsce Piastowe – Dukla
To kolejny odcinek drogi ekspresowej S19 od km 68+200 do km ok. 78+280,62 wraz z budową węzła „Dukla”, którego Generalnym Wykonawcą jest firma Strabag.
Przedstawiciele i pracownicy Wykonawcy Adam Zarzycki, Dyr. Kontraktu, Krzysztof Mokrzyński, z-ca Dyr. Kontraktu – ds. dróg, Krystian Kot, z-ca Dyr. Kontraktu – ds. mostów, Sylwester Hartfelder – Kierownik Budowy, Michał Miś – Technolog, Leszek Pajda – Kierownik branżowy, Michał Gąska – Kierownik mostowy, Łukasz Giemza – Kierownik mostowy, Paweł Kaduk – Kierownik mostowy, Łukasz Grot – Inżynier budowy, Daniel Miś – Geodeta itd., oczekują na Wydanie decyzji ZRID, która zostanie wydana po uzgodnieniach transgranicznych ze stroną Słowacką (spodziewany termin – 3 kwartał br.).
W ramach zakresu jakie określił Zamawiający w PFU Wykonawca będzie musiał wybudować drogę ekspresową -2 jezdnie po 2 pasy ruchu 3,50m każdy oraz pas awaryjny 2,50m, dwa MOP-y: MOP I Równe strona prawa (km ok. 73+020) i MOP I Równe strona lewa (km ok. 72+950), obiekty inżynierskie w tym estakady, wiadukty i mosty w ciągu drogi ekspresowej, a także mosty i przepusty w ciągu dodatkowych jezdni i utwardzone pasy przeznaczone do utrzymania drogi ekspresowej. Rezerwa terenowa umożliwi dostęp do terenu podlegającego utrzymaniu, budowę systemu odwodnienia drogi ekspresowej i przebudowywanych dróg poprzecznych oraz budowanych dróg dojazdowych i wewnętrznych, budowę infrastruktury dla pieszych i rowerzystów (ścieżki pieszo-rowerowe), budowę zjazdów, budowę urządzeń podczyszczających wody opadowe i roztopowe przejmowane z pasa drogowego, budowę elementów organizacji i bezpieczeństwa ruchu drogowego, budowę ogrodzenia drogi oraz ochronno-naprowadzającego dla zwierząt itd.
Dukla – Barwinek
W dniu 10.10.2022 roku Dyrektorzy GDDKiA o/Rzeszów podpisali umowę z Wykonawcą Polaqua Sp. z o.o., na zadanie polegającym na „Zaprojektowaniu i budowie drogi ekspresowej S19 na odcinku węzeł Dukla (bez węzła) – Barwinek (granica państwa) długości około 18,2 km”. Przedmiotowy odcinek jest najdłuższym z wszystkich 8 odcinków S19 realizowanych na południe od Rzeszowa. W obecnej chwili Dyrektor Kontaktu – Artur Kuta (Polaqua) wraz z Inżynierem Kontraktu Hojdak (ZDI) i podległym im zespołom przygotowują Projekt Budowlany, a szczegóły i postępy będą relacjonowane w następnych numerach biuletynu
Źródło: POIIB
