Najważniejsze wydarzenia 2022 roku na Podkarpaciu

Po roku 2021, w którym nasze życie zdominowane było przez pandemię koronawirusa, wydawało się, że rok 2022 będzie łaskawszy, a przede wszystkim spokojniejszy. Nic bardziej mylnego. Odchodzący w przeszłość rok 2022 okazał się  jeszcze bardziej dramatyczny, a wybuch wojny na Ukrainie 24 lutego odmienił nasze życie społeczne, polityczne i gospodarcze. Jednocześnie jako państwo i region okazaliśmy ogrom empatii dla naszych sąsiadów zza Wschodu i do swoich domów przyjęliśmy ponad 3 mln Ukraińców. Przemyśl i Rzeszów przez długie tygodnie były na pierwszej linii pomocy, co nie umknęło uwadze świata i samego prezydenta Wołodymyra Zełenskiego, który obu miastom przyznał tytuły „Miasta-Ratownika”. Wojna na Ukrainie sprawiła, że do Rzeszowa przyleciał prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden, który spotykał się w Jasionce z żołnierzami 82. Dywizji Powietrznodesantowej a nawet zasiadł z nimi do pizzy wypieczonej w Pizzerii Gusto w Głogowie Małopolskim. I nie przez przypadek lotnisko w Jasionce, które strzeże bateria Patriot, w ostatnim roku było jednym z najważniejszych lotnisk w Europie, na którym lądowali i skąd odlatywali najważniejsi przywódcy świata udający się w dalszą podróż do Kijowa. Wojna przyniosła nam też inflację, niepewność energetyczną i wiele innych perturbacji gospodarczych. To był też smutny rok w samorządzie – Rzeszów pożegnał Tadeusza Ferenca, wieloletniego prezydenta miasta. Tym bardziej cieszyliśmy, gdy udało się zakończyć podkarpacki odcinek S19 na północ od Rzeszowa i od kilku miesięcy w trzy godziny jeździmy ze stolicy Podkarpacia do Warszawy. Rok 2022 to był też Rok Marii Konopnickiej i Ignacego Łukasiewicza, który świętowaliśmy hucznie, a najważniejszym jego elementem było otwarcie Podkarpackiego Centrum Nauki „Łukasiewicz” w Jasionce. 

 POLITYKA

• 4 lutego 2022 r. o godz. 3.45 rosyjska telewizja wyemitowała wystąpienie prezydenta Rosji Władimira Putina, w którym informował, że Rosja rozpoczęła „specjalną akcję militarną” w obronie samozwańczych republik na wschodzie Ukrainy, które Rosja kilka dni wcześniej uznała za niepodległe państwa Donbasu, czyli tzw. republik, które ogłosiły niepodległość, a według prawa międzynarodowego są częścią Ukrainy. Od początku inwazji wojskowi z Rosji dopuszczają się zbrodni wojennych – morderstw na nieuzbrojonych cywilach, gwałtów, kradzieży. Symbolem okrucieństwa najeźdźców stały się miejscowości pod Kijowem: Bucza, Irpień i Hostomel, gdzie agresorzy zabili w pierwszych tygodniach konfliktu co najmniej kilkuset mieszkańców. Kilkadziesiąt tysięcy osób zginęło w całym kraju w wyniku rosyjskich ostrzałów i bombardowań. Jak obecnie wygląda sytuacja? Eksperci ISW (Instytut Studiów nad Wojną) zwracają uwagę, że do tej pory Władimir Putin, dążąc do swego głównego celu, jakim jest podporządkowanie Ukrainy, skupiał się na dwóch działaniach militarnych. Pierwsze z nich to trwająca ofensywa w Donbasie i próba zajęcia całego obwodu donieckiego i ługańskiego. Drugie – masowe ostrzały infrastruktury krytycznej Ukrainy. Oba działania mają na celu zmusić Ukrainę do poddania się bądź rozpoczęcia negocjacji na warunkach rosyjskiego dyktatora, co nadal się nie udało.

 

Joe Biden w Jasionce. Fot. PAP

• Pod koniec marca na lotnisku Rzeszów-Jasionka wylądował Air Force One z prezydentem USA Joe Bidenem na pokładzie. Prezydent spotkał się ze stacjonującymi na Podkarpaciu żołnierzami 82. Dywizji Powietrznodesantowej, przysłanymi tutaj w ramach wzmacniania wschodniej flanki NATO. Zjadł z nimi pizzę wypieczoną w pizzerii w Głogowie Małopolskim, wziął udział w spotkaniu na temat napływu uchodźców do Polski i kryzysu humanitarnego na Ukrainie, a następnie spotkał się z prezydentem Polski, Andrzejem Dudą. W Rzeszowie prezydent Biden stwierdził: „Jesteśmy w środku walki między demokracją a oligarchią. To jest godzina próby, wasze pokolenie jest w punkcie zwrotnym. I podkreślił, że najważniejsze dziś pytanie brzmi, kto zatryumfuje – Czy zatriumfują demokracja i wartości, które ze sobą niesiemy, czy też autokracja.

• 27 sierpnia zmarł 82-letni Tadeusz Ferenc, wieloletni prezydent Rzeszowa. W rzeszowskiej katedrze żegnał go prezydent RP Andrzej Duda, rzeszowianie, samorządowcy, parlamentarzyści oraz przedstawiciele nauki, biznesu oraz kultury. Tadeusz Ferenc został też pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz wspólnoty samorządowej, za aktywność publiczną i społeczną oraz za osiągnięcia w pracy na rzecz nowoczesnego samorządu terytorialnego w Polsce. Order z rąk prezydenta Dudy odebrały żona oraz córka zmarłego. Prezydent Ferenc spoczął na cmentarzu Wilkowyja w Alei Zasłużonych.

• W październiku Marek Kuchciński, poseł PiS z Podkarpacia, były marszałek Sejmu, został szefem kancelarii premiera. Zastąpił na tym stanowisku Michała Dworczyka. Wejście byłego marszałka Sejmu do rządu było elementem partyjnej układanki. Marek Kuchciński nie należy do grona współpracowników premiera, jest zaufanym człowiekiem Jarosława Kaczyńskiego. Wcześniej, w 2019 roku Kuchciński przestał pełnić funkcję marszałka Sejmu. Miało to miejsce po tym, jak ujawniono, że polityk PiS wykorzystywał rządowe samoloty do podróżowania z rodziną do swojego domu w województwie podkarpackim. Obecnie jest też wiceszefem klubu PiS. 

 

Pogrzeb Tadeusza Ferenca. Fot. Anna Magda/Podkarpacki Urząd Marszałkowski

 

• W sierpniu w Strachocinie w powiecie sanockim odbyła się oficjalna inauguracja Gazociągu Polska-Słowacja. Infrastruktura ma umożliwić przesył gazu na poziomie 5,7 mld m3 w skali roku w kierunku Polski oraz 4,7 mld m3 w kierunku Słowacji. Infrastruktura przesyłowa połączyła węzeł gazu w Strachocinie na terenie Polski z tłocznią Veľké Kapušany (Wielkie Kapuszany) na Słowacji. Gazociąg Polska-Słowacja stanowi element korytarza gazowego Północ-Południe i jest jedną z kluczowych inwestycji energetycznych w regionie, która ma wzmocnić bezpieczeństwo surowcowe Polski i Słowacji. Interkonektor gazowy ma długość 61,3 km po stronie polskiej i 106 km po stronie słowackiej.

• Przyszłoroczny budżet Rzeszowa to 1,9 mld zł – tyle miasto zamierza wydać ogółem przy całkowitych dochodach na poziomie 1,67 mld zł, czyli zabraknie 230 mln zł. Pierwszy raz w historii miasta budżet ma deficyt. To oznacza cięcia – przede wszystkim na wydatkach na promocję. Miasto nie planuje też w przyszłym roku iluminacji świątecznych. Budżet Rzeszowa odzwierciedla skutki inflacji w Polsce. Chociaż jest wyższy od ubiegłorocznego o ponad 100 mln zł, to jest deficytowy. Wyższe wydatki nie oznaczają, że będzie więcej inwestycji, ale że wszystko jest droższe – parokrotnie wzrosną wydatki na energię, dziesięciokrotnie koszty obsługi długu, jaki miasto już posiada oraz wydatki na pensje pracowników.

 

GOSPODARKA

• Gdy w  maju Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad udostępniła do ruchu ok. 20-kilometrowy odcinek drogi ekspresowej S19 między Niedrzwicą Dużą a Kraśnikiem, radości nie było końca. Był to ostatni fragment szlaku Via Carpatia między Lublinem a Rzeszowem. Dzięki temu udało się połączyć nie tylko stolice obu województw. Podkarpacie zyskało również szybkie połączenie z Warszawą, a kierowcy z woj. lubelskiego szybki dojazd do autostrady A4. Droga ekspresowa S19 połączy w przyszłości Kuźnicę na przejściu granicznym z Białorusią oraz Barwinek na granicy ze Słowacją. Jej długość wyniesie ok. 577 km, z czego pomiędzy Białymstokiem i Barwinkiem będzie pokrywała się z przebiegiem szlaku Via Carpatia.

 

• Od lipca jeździmy koleją gondolową – widokowa kolej linowa w Solinie jest szczególną atrakcją w skali kraju, nie tylko pod względem turystycznym, ale również technologicznym. Gwarantuje piękne widoki na Jezioro Solińskie i bieszczadzkie krajobrazy. Jest to najnowocześniejszy obiekt tego typy w całej Polsce. Wyróżnia się m.in. najwyższą w kraju podporą, mierzącą 75 m wysokości oraz nowoczesną strefą multimedialną. Na 1,5 km trasie – ze stacji początkowej Plasza do stacji końcowej usytułowanej na Górze Jawor – z wysokości wagonika, podróżujący mogą podziwiać zielone wzgórza Bieszczadów, monumentalną zaporę oraz Jezioro Solińskie. Gdy dotrzemy na Górę Jawor z Wieży Widokowej z 55 m oraz tarasu widokowego możemy podziwiać krajobrazy na połoniny oraz okoliczne doliny. Odważni mają szansę przespacerować się po przeszklonym chodniku tzw. „skywalk”, by jeszcze bardziej poczuć siłę tutejszej natury. 

 

Podkarpackie Centrum Nauki "Łukasiewicz". Fot. Tadeusz Poźniak

 

• W 2022 roku obchodziliśmy jubileusz 200. urodzin oraz 140. rocznicy śmierci Ignacego Łukasiewicza, „króla polskiej nafty”, pioniera przemysłu naftowego, wynalazcy i farmaceuty. Do historii przeszedł jako wynalazca lampy naftowej, której prototyp znajduje się w Muzeum Podkarpackim w Krośnie.  W 1854 roku w Bóbrce koło Krosna założył pierwszą kopalnię, gdzie ropę naftową wydobywano ręcznie wiadrami na skalę przemysłową. Ikona Podkarpacia, do której odwołuje się  Podkarpackie Centrum Nauki „Łukasiewicz”. Piękny budynek, zaprojektowany przez Marcina Furtaka Pracownia Projektowa F-11 z Krakowa, nawiązujący do statku kosmicznego, z podświetlaną orbitą wokół fasady, w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska oraz Centrum Wystawienniczego-Kongresowego G2A Arena w Jasionce, pierwsi goście mogli oglądać już w grudniu. Bez ograniczeń Podkarpackie Centrum Nauki będzie można zwiedzać dopiero od marca 2023 roku.

• Jesienią w Rzeszowie odbyła się druga edycja Carpathian Startup Fest 2022, który już na stałe wpisał nas na listę najważniejszych imprez startupowych w Polsce. Festiwal zorganizowany przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. oraz Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny „Aeropolis” przyciągnął uwagę młodych przedsiębiorców, biznesu, nauki, funduszy inwestycyjnych oraz Kulczyk Investments i jego programu mentoringowego InCredibles dla najbardziej innowacyjnych startupów. W otoczeniu futurystycznej architektury Uniwersytetu Rzeszowskiego rozdano nagrody w czterech kategoriach: Najlepszy Startup dla Visual Tech – Lab Sp. z o.o.; Najlepszy Scaleup i zwycięstwo firmy ParkCash Sp. z o.o.; Najlepszy Pomysł na Biznes w kategorii Idea Challenge i zwycięski projekt MoVA oraz Inteligentne Specjalizacje Województwa Podkarpackiego dla Gridaly w obszarze „Informacja i telekomunikacja” oraz MoodMon w „Jakości Życia”. Po raz pierwszy w Rzeszowie wręczono też nagrodę dla Najlepszego Startupu z Ukrainy i tę otrzymał Vitaliy Rozman za aplikację Skibble oraz Nagrodę InCredibles Sebastiana Kulczyka, która trafiła do AstroTectonic Sp. z o.o. działającego w Podkarpackim Parku Naukowo-Technologicznym „Aeropolis” w Jasionce.

• W 2022 roku doczekaliśmy się też otwarcia pływalni przy ul. Matuszczaka. Nowy obiekt umożliwia profesjonalny trening skoczkom do wody wszystkich kategorii wiekowych. Pływalnia wyposażona jest w trampoliny: 1 m, 3 m oraz wieże: 5 m, 7,5 m oraz 10 m. Dzięki takiemu na pływali można organizować ważne zawody sportowe: Letnie i Zimowe Mistrzostwa Polski, Ogólnopolską Olimpiadę Młodzieży, zawody Grand Prix Polski oraz zawody międzynarodowe: Mistrzostwa Europy Juniorów, Mistrzostwa Europy Seniorów. Na pływalni odbywają się też regularne zajęcia klubów pływackich z Rzeszowa, które mogą trenować równocześnie aż na dwunastu torach o długości 25 metrów. Wielkim atutem obiektu jest jego głębokość. Basen ma od 1,8 do 5 metrów głębokości. Dzięki temu mogą być tam prowadzone także zajęcia z nurkowania oraz piłki wodnej. Obiekt wyposażony jest w trybuny, które znajdują się po dwóch stronach niecki pływalni. Trybuna znajdująca się po stronie północnej pomieści 325 osób, południowa to 70 miejsc. Jest także strefa dziennikarska z 30 miejscami wraz z pulpitami komentatorskim i oddzielnym zapleczem sanitarnym.

 

Tarcza do maszyny TBM. Fot. Tadeusz Poźniak

• I kto by pomyślał, że takie emocje i zaciekawienie wzbudzi przejazd przez Rzeszów gigantycznej tarczy maszyny TBM mającej średnicę 15,2 m, która drążyć będzie tunel na odcinku S19 Rzeszów Południe – Babica. Po drodze towarzyszyły jej setki rzeszowian. Transport maszyny TBM (ang. Tunnel Boring Machine) to wyjątkowe przedsięwzięcie pod względem logistycznym i technicznym, które od wielu miesięcy było przygotowywane przez wyspecjalizowane firmy. Na ul. 9. Dywizji Piechoty konieczne było m.in. obniżenie nawierzchni (o ok. 36 cm) pod wiaduktem kolejowym na odcinku o długości ok. 250 metrów. Nic dziwnego, że tak wielu rzeszowian chciało zobaczyć to przedsięwzięcie z bliska. Największe elementy maszyny przypłynęły z Hiszpanii do Polski statkiem. Ze Szczecina do Opola transportowane były barkami i pontonami po Odrze. Z Opola kolumnada wyruszyła 11 listopada, przejechała pół Polski i po pokonaniu 800 kilometrów, 29 listopada dotarła do Babicy na Podkarpaciu.

 

KULTURA

• To było największe widowisko w dziejach Teatru im Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie – premiera „Skrzypka na dachu” w reżyserii Jana Szurmieja. Musical wszechczasów, w którego stworzenie w rzeszowskim teatrze zaangażowano 80-osobowy zespół, od aktorów po obsługę sceny. Wypędzeni Żydzi, zmuszający ich do opuszczenia domu Rosjanie to bohaterowie nakreśleni ponad sto lat temu przez Szolema Alejchema. Ich historia okazała się uniwersalna i przejmująco aktualna wobec wojny na Ukrainie. Oparte na opowiadaniach Szolema Alechajma dzieło, z librettem Josepha Steina i muzyką Jerry’ego Bocka, z niezapomnianymi piosenkami Sheldona Harnicka: „Gdybym był bogaczem” czy „To świt, to zmrok”, doczekała się w końcu realizacji i w Rzeszowie, a spektakl od kilku miesięcy bije rekordy popularności.

• Stworzona przez artystyczną bohemę Rzeszowa galeria sztuki współczesnej – Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie obchodziło w tym roku 60. urodziny. Była jubileuszowa wystawa „Kartki z kalendarza”, na której obok tytułowych kartek pokazanych zostało 60 dzieł sztuki ze zbiorów galerii – z każdego roku jeden interesujący artysta, który miał właśnie wtedy swoją indywidualną wystawę. Wśród nich: Józef Szajna, Edward Dwurnik, Zdzisław Beksiński i wiele innych sław. Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie powołane zostało uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej 8 lutego 1962 roku jako galeria sztuki współczesnej. Miała ona promować i prezentować współczesne sztuki plastyczne, dokumentować działania artystyczne i umożliwiać społeczności profesjonalnych twórców współpracę, konfrontację i wymianę doświadczeń. Skupiała artystów zrzeszonych w ZPAP, a później w Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików. Dziś zbiory BWA liczą ponad 1400 prac. Są w śród nich dzieła Zdzisława Beksińskiego, Józefa Szajny, Edwarda Dwurnika, Antoniego Fałata, Franciszka Frączka „Słońcesława” i wielu innych wybitnych artystów. 

 

Centrum Edukacji Tradycji im. Jana Potockiego. Fot. Tadeusz Poźniak

• W historycznych budynkach Oranżerii i Ujeżdżalni Muzeum-Zamku w Łańcucie otwarto latem tego roku Centrum Edukacji Tradycji im. Jana Potockiego – polskiego pisarza, podróżnika, polityka, obywatela trzech państw i poddanego sześciu władców. Autora „Parad” i „Rękopisu znalezionego w Saragossie", człowieka zafascynowanego zjawiskami nadprzyrodzonymi, ekscentryka i erudyty wykraczającego poza ramy swojej epoki. I dokładnie takie jest nowo powstałe CET, w którym prawie dotykamy, smakujemy, słyszymy i czujemy życie codzienne Pileckich, Stadnickich, Lubomirskich oraz Potockich na przestrzeni kilkuset lat. Na dwóch kondygnacjach dawnej Oranżerii, która powstała na początku XVIII wieku, pojawiły się multimedialne sale. W trakcie remontu spodziewano się odkopać piwnice, na co wskazywały zapiski z końca XIX wieku, ale te okazały się nieprawdziwe. Odkryto natomiast prawie 200-letni system rozprowadzania ciepłego powietrza. 

• Za nami rok z jubileuszową 10. edycją Festiwalu „Źródła Pamięci. Szajna-Grotowski-Kantor”. Wydarzenie zainicjowane w 2011 roku przez Anetę Adamską – Szukałę, twórczynię Teatru Przedmieście przywraca pamięć o związkach z Rzeszowem i Podkarpaciem wielkiej trójki reformatów polskiego i światowego teatru: Jerzego Grotowskiego, Tadeusza Kantora i Józefa Szajny. Jest też inspiracją dla kolejnych pokoleń zakochanych w teatrze.

• Najbardziej polski obraz Rembrandta Harmenszoon van Rijn’a – „Lisowczyk” był w tym roku pokazywany w Polsce – w Warszawie i Krakowie. Pokazanie płótna w pałacu w Dzikowie – gdzie arcydzieło Rembrandta przechowywały cztery pokolenia Tarnowskich – niestety, nie było możliwe. Dzieje „Jeźdźca polskiego” – jak inaczej nazywany jest „Lisowczyk”- pełne są tajemnic. Kupiony został przez Stanisława Augusta Poniatowskiego do królewskiej kolekcji, która miała przekształcić się w muzeum narodowe. Sprzedającym był wielki hetman litewski Michał Kazimierz Ogiński, który chętnie zamienił Rembrandta na drzewka ze słynnej królewskiej pomarańczarni. W Łazienkach obraz wisiał zaledwie cztery lata. Po abdykacji króla w 1795 r. został zapakowany i miał być wysłany do Rosji. Na szczęście wraz z całą kolekcją malarstwa przeszedł na własność królewskiego bratanka Józefa Antoniego Poniatowskiego. W rękach rodu Tarnowskich „Jeździec polski” pozostawał przez cztery pokolenia. Od 1910 „Jeździec polski” nie opuszczał budynku The Frick Collection mieszczącego się przy prestiżowej Piątej Alei w Nowym Jorku. Pierwsza jego podróż miała miejsce w tym roku z inicjatywy Xaviera F. Salomona, kuratora Kolekcji Fricka  oraz z powodu remontu amerykańskiej siedziby muzealnej.  

 

Skrzypek na dachu. Fot. Tadeusz Poźniak

 

• Jeśli Julian Przyboś, znakomity poeta i twórca Awangardy Krakowskiej, posiadł sztukę życia w zachwycie, którą zaraził swoją córkę Utę, malarkę i poetkę, byłby zachwycony rzeszowską opowieścią o nim samym, gdzie słowo, dźwięk i obraz złożyły się na idealnie  piękny i przejmujący „Powrót Poety” do Rzeszowa. Zapomniany, wstydliwie przemilczany… taki jeszcze do niedawna zdawał się Julian Przyboś dla Podkarpacia, gdzie w 1901 roku urodził się w Gwoźnicy Dolnej. I… wydaje się, że Rzeszów zatęsknił za Przybosiem, a „Powrót Poety” pozwoli mu nad Wisłokiem rozgościć się na dłużej. Jak dawniej, gdy jako nastolatek w rzeszowskim gimnazjum – obecnie I LO przy ulicy 3 Maja, spędził osiem ważnych lat życia. Tutaj rodził się w nim młodzieńczy i rewolucyjny bunt, tutaj debiutował jako 16-latek i tutaj krystalizowało się jego awangardowe spojrzenie na poezję. W polskiej literaturze jeden z najważniejszych poetów XX wieku. W listopadzie w Rzeszowskich Piwnicach odbyło się preludium do przyszłorocznego festiwalu Przybosia w Rzeszowie. Poetycko-muzyczny wieczór opracowała Rada Programowa ”Powrotu Poety”, którą tego roku tworzyły: Uta Przyboś, Krystyna Lenkowska, Beata Kuman, Dariusz Pado i Ilona Dusza-Rzeszowska. Wydarzenie „Julian Przyboś – Powrót Poety” powstało w ramach inicjatywy „Wieczór powrotu poezji Juliana Przybosia do miasta młodości” zrealizowanej przez Fundację Rzeszowską wg koncepcji Krystyny Lenkowskiej.