Już w poniedziałek, 24 stycznia rozpoczęły się w Rzeszowie i na Podkarpaciu wydarzenia związane z przypadającym w czwartek, 27 stycznia, Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Z powodu pandemii skala obchodów jest znacznie mniejsza niż w latach wcześniejszych, ale nie zabraknie wykładów historyków, spotkania z Ocalałym i marszu pamięci. W Krośnie odbędzie się spotkanie online z Aleksandrem Whitem, a w Markowej otwarto wystawę przygotowaną przez United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) w Waszyngtonie. Rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej zachęca do zapalenia w tym dniu znicza na znak pamięci o tych, którzy zginęli.
Co najmniej 56 tysięcy Żydów z miejscowości leżących na terenie obecnego województwa podkarpackiego zamordowanych zostało w obozie zagłady w Bełżcu podczas drugiej wojny światowej. Był to jeden z kilku obozów służących masowym morderstwom, jakie Niemcy utworzyli na terenie okupowanej Polski – takie powstały także w Chełmie nad Nerem, Sobiborze i Treblince. Cel – tzw. ostateczne rozwiązanie – przyjęty w styczniu 1942 r. na konferencji w Wannsee realizowano także w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, w którym Żydzi stanowili największą, obok m.in. Polaków, Romów, Niemców i Rosjan, grupę więźniów. Właśnie w rocznicę wyzwolenia tego obozu przez Armię Czerwoną – 27 stycznia 1945 – obchodzony jest od 2005 roku Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu. Województwo podkarpackie włącza się w jego obchody od 2008 roku z inicjatywy prof. Wacława Wierzbieńca z Zakładu Historii i Kultury Żydów Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. W obchody angażują się dziesiątki różnych instytucji i organizacji (np. w 2017 roku 160 podmiotów), od władz samorządowych różnych szczebli, Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Podkarpackiego Kuratorium Oświaty, Kurii Diecezjalnej w Rzeszowie, po ośrodki kultury, muzea, szkoły, biblioteki i fundacje, w tym m.in. Fundację Dziedzictwa Żydowskiego. Wydarzenia związane z upamiętnieniem ofiar odbywają się już w kilkudziesięciu miastach i miejscowościach regionu. Są to modlitwy za pomordowanych Żydów, prelekcje, wykłady, sesje naukowe poświęcone stosunkom polsko-żydowskim, kulturze i zagładzie. Prezentowane są pokazy filmowe, okolicznościowe wystawy oraz wspomnienia ocalałych świadków tamtych wydarzeń.
– Wszystkie podejmowane inicjatywy są wyrazem głęboko zakorzenionego w naszej kulturze szacunku dla drugiego człowieka i cieszyły się dużym zainteresowaniem, także za granicą. Świadczy o tym liczba gości z zagranicy potomków ocalałych z Holocaustu i ich rodzin, którzy przybywali na Podkarpacie, aby uczestniczyć w obchodach – zwraca uwagę Katarzyna Gajda-Bator z rzeszowskiego oddziału IPN, który od dziesięciu lat dołączył do Uniwersytetu Rzeszowskiego i współorganizuje Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu w województwie podkarpackim.
W tym roku ze względu na trwający wciąż pandemii obchody odbywają się jednak w ograniczonej formie w 17 miejscowościach regionu. W wydarzeniach można uczestniczyć już od poniedziałku, a ich szczegółowy program przedstawiamy poniżej. IPN zachęca również do zapalenie symbolicznego znicza w poszczególnych miejscach związanych z Holocaustem.
Profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego Elżbieta Rączy tak pisze o idei obchodów tego dnia: „Doprowadził (holocaust – dop.aut.) do unicestwienia ponad 90% żydowskich mieszkańców przedwojennej Polski. Skala zbrodni była tak olbrzymia, że wymyka się jakimkolwiek możliwościom ogarnięcia jej przez człowieka. Mówienie jednak tylko o milionach zamordowanych sprowadza problem Holocaustu do statystki, a to dehumanizuje ofiary. Celem obchodów Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu jest uświadomienie ludziom, że za liczbami kryją się ogromne ludzkie tragedie. Przywrócenie ofiarom ludobójstwa ich imion i nazwisk, a więc tego, co starano się im odebrać, zakopując je w bezimiennych grobach w lasach czy na polach, jest niezwykle ważne. Trauma związana z Holocaustem tkwi nadal w wielu żydowskich rodzinach. Nie ominęła także Polaków”.
XIV Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu odbywają się pod patronatem marszałka Województwa Podkarpackiego Władysława Ortyla, organizatorami są: Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie.
PROGRAM OBCHODÓW MIĘDZYNARODOWEGO DNIA PAMIĘCI O OFIARACH HOLOCAUSTU W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM:
BŁAŻOWA, 27 stycznia 2022
• Prezentacje dla uczniów klas VII i VIII Szkoły Podstawowej Żydzi w Błażowej oraz Zagłada Żydów polskich podczas II wojny światowej przygotowane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego w Błażowej
11.30-13.30 Refleksyjny spacer dla uczniów LO w Błażowej, podczas którego wysłuchają prelekcji poświęconych żydowskiemu cmentarzowi i religijnym zwyczajom Żydów.
CZUDEC, 24-28 stycznia 2022 r.
– 24 stycznia, 10.00-12.00 – wykład dr Aleksandry Namysło (IPN Katowice), Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej dla uczniów Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Czudcu (platforma ZOOM)
– 24-28 stycznia – Prezentacja wystawy elementarnej Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej (przygotowanej przez IPN Oddział w Rzeszowie)
– Prezentacja wystawy Zagłada Żydów na okupowanych ziemiach polskich w Szkole Podstawowej w Czudcu
26 stycznia – Zajęcia poświęcone polityce III Rzeszy wobec ludności żydowskiej podczas II wojny światowej w klasach VII i VIII Szkoły Podstawowej w Czudcu
27 stycznia – Zajęcia poświęcone Zagładzie Żydów czudeckich w świetle dokumentów i relacji świadków w klasach VII i VIII Szkoły Podstawowej w Czudcu
– 9.00-9.45 – Audycja przez szkolny radiowęzeł poświęcona Zagładzie Żydów – klasy IV-VIII
– 14.00 – 14.30 – Zapalenie symbolicznego znicza przy macewie znajdującej się w Muzeum Biblioteki Publicznej w Czudcu (budynku dawnej synagogi żydowskiej)
GŁOGÓW MAŁOPOLSKI, 24-28 stycznia 2022 r.
24 stycznia – Otwarcie wystawy: Kultura żydowska i spacer dydaktyczny Śladami pamięci Żydów Głogowskich
24-28 stycznia – Cykl prelekcji dla uczniów Szkoły Podstawowej im. kard. Stefana Wyszyńskiego poświęconych historii Żydów głogowskich (w ramach zajęć szkolnych)
27 stycznia – Marsz Pamięci do lasu Bór k. Głogowa Małopolskiego, miejsca masowych mordów ludności z getta rzeszowskiego i Głogowa Małopolskiego
HACZÓW, 28 stycznia 2022 r.
10.00 – Upamiętnienie Żydów rozstrzelanych w Haczowie w miejscu ich egzekucji
JAROSŁAW, 27 stycznia 2022 r.
12.00-12.30 – Symboliczne zapalenie znicza pod ścianą rozstrzeliwań więźniów na terenie Opactwa Benedyktyńskiego z udziałem przedstawicieli władz miejskich i Zakładu Hi storii i Kultury Żydów w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego
– Prezentacja wystawy elementarnej Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej (przygotowanej przez IPN Oddział w Rzeszowie)
JASŁO, 27 stycznia 2022 r.
10.00 – Uczczenie pamięci Żydów jasielskich zamordowanych w czasie Holocaustu przez złożenie kwiatów na cmentarzu żydowskim przy ul. Floriańskiej w Jaśle
KORCZYNA, 25 stycznia 2022 r.
10.00-11.00 – Spotkanie i modlitwa przy obelisku poświęconym pamięci Żydów – mieszkańców Korczyny, ich życia i męczeństwa w czasach Zagłady. Stary cmentarz żydowski w Korczynie, ul. Jana Szczepanika
KROSNO, 24 stycznia 2022 r.
9.30 – Wspólna modlitwa i upamiętnienie ofiar Holocaustu na Cmentarzu Żydowskim przy ul. ks. Władysława Sarny
10.00 – Uczczenie pamięci Żydów krośnieńskich przy pamiątkowej tablicy ulokowanej w miejscu getta żydowskiego (ul. Franciszkańska 9, Zakład Optyczny Goneta)
10.30 – Otwarcie wystawy Dziewczyna z pamiętnika. W poszukiwaniu Rywki z łódzkiego getta ze zbiorów Żydowskiego Muzeum Galicja w Krakowie (Muzeum Rzemiosła, ul. Piłsudskiego 19)
11.00 – Wernisaż wystawy Wszystkie drogi… ze zbiorów Żydowskiego Muzeum Galicja w Krakowie i zakończenie warsztatów Projekt Pamięć dla młodzieży
– Tak było – wspomnienia ocalałych z Zagłady (Muzeum Podkarpackie, budynek Towarzystwa Mieszczańskiego „Zgoda”, ul. Piłsudskiego 14)
17.00 – Póki żyję – pamiętam – spotkanie on-line z Ocalałym Aleksandrem Białywłosem White’m (on-line, Muzeum Podkarpackie, budynek Towarzystwa Mieszczańskiego „Zgoda”, ul. Piłsudskiego 14)
LEŻAJSK, 28 stycznia 2022 r.
12.00-13.30 – Występ artystyczny młodzieży ze szkoły muzycznej
– Wykład okolicznościowy poświęcony życiu Żydów w Rudniku nad Sanem
– Otwarcie wystawy Żydzi rudniccy i leżajscy
MARKOWA, 26-27 stycznia 2022 r.
26 stycznia – otwarcie wystawy „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady”, przygotowaną przez United States Holocaust Memorial Museum (USHMM) w Waszyngtonie.
27 stycznia – 9.00-10.00 – Złożenie kwiatów pod pomnikiem rodziny Ulmów w Sadzie Pamięci Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej
– Złożenie kwiatów w miejscu egzekucji Żydów markowskich
NOWOSIELCE, 28 stycznia 2022 r.
11.00 – Upamiętnienie Żydów rozstrzelanych w nowosielskim lesie
PRZEMYŚL, 27 stycznia 2022
14.00-14.30 – Uczczenie pamięci Żydów z przemyskiego getta pod pomnikiem przy ul. Kopernika 14
RZESZÓW, 24 – 27 stycznia 2022 r.
24 stycznia, 10.00-12.00 – Wykład dr Aleksandry Namysło (IPN Katowice), Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej dla uczniów Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Czudcu (platforma ZOOM)
17.00-19.00 – Sesja naukowa i dyskusja panelowa Jak uczyć o Holocauście. Znaczenie miejsc upamiętnień Ofiar Holocaustu w nauczaniu i wychowaniu młodzieży (platforma ZOOM): dr hab. prof. UR Elżbieta Rączy (UR, IPN Oddział w Rzeszowie) – Rola Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau w nauczaniu oraz wychowaniu młodzieży; dr Ewa Koper (Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu) – Rola Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu w nauczaniu oraz wychowaniu młodzieży; dr hab. prof. UR Wacław Wierzbieniec (UR) – Rola miejsc upamiętnień Ofiar Holocaustu w nauczaniu i wychowaniu młodzieży. Na przykładzie Rzeszowa, Głogowa Małopolskiego i Jarosławia; dr Piotr Szopa (IPN Oddział w Rzeszowie) – Upamiętnianie Ofiar Holocaustu na terenie województwa podkarpackiego; W jakim zakresie i w jakiej formie miejsca pamięci Ofiar Holocaustu w poszczególnych miejscowościach mogą służyć celom dydaktycznym oraz wychowawczym – dyskusja panelowa
27 stycznia, 8.00-10.30 – Prelekcja Zagłada Żydów w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie Filia Nr 7 ul. Osmeckiego 51
9.00-9.30 – Oddanie hołdu pomordowanym w czasie Holocaustu zapalenie zniczy, cmentarz żydowski w Rzeszowie, ul. Rejtana
10.00-10.30 – Oddanie hołdu pomordowanym w czasie Holocaustu zapalenie zniczy Cmentarz żydowski w Rzeszowie, Plac Ofiar Getta
24-27 stycznia – Lekcje dla młodzieży Szkół Podstawowych poświęcone Zagładzie Żydów
SANOK, 27 stycznia 2022 r.
12.00 – Upamiętnienie Ofiar Holocaustu przez zapalenie zniczy na cmentarzu żydowskim w Sanoku przy ul. Kiczury
TURZE POLE, 28 stycznia 2022 r.
10.00 – Upamiętnienie Żydów rozstrzelanych w Turzym Polu
TYCZYN, 27 stycznia 2022 r.
– Symboliczne upamiętnienie Ofiar Holocaustu przez zapalenie zniczy przy żydowskim cmentarzu w Tyczynie (ul. Parkowa) przez młodzież ze Szkoły Podstawowej w Tyczynie
– Śladami żydowskich mieszkańców miasta, spacer dydak tyczny uczniów Szkoły Podstawowej w Tyczynie z przewodnikiem Zofią Domino
17.00 – Wykład Marty Wójcik Pamięć miejsc, czyli odkrywanie śladów rzeszowskich Żydów w przestrzeni miasta
– Wernisaż wystawy Sprawiedliwi Powstańcy ’44, Centrum Dziedzictwa Kulturowego i Informacji Turystycznej w Tyczynie
ZARSZYN, 28 stycznia 2022 r.
10.00-10.30 – Upamiętnienie Żydów w miejscu ich rozstrzelania w Zarszynie.
