Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r. (sygn. III CZP 110/16)
Komentarz AXELO (adwokat Jakub Broński)
W uchwale z dnia 17 marca 2017 r., wydanej w sprawie do sygn. akt III CZP 110/16, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż zawarcie umowy o zrzeczenie się zachowku między przyszłym spadkodawcą a przyszłymi spadkobiercami uprawnionymi do zachowku jest dopuszczalne.
Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w postanowieniu z dnia 24 października 2016 r., sygn. akt II Cz 1064/16: „Czy w świetle zakazu sformułowanego w art 1047 k.c. dopuszczalne jest zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku pomiędzy przyszłym spadkodawcą i uprawnionym do zachowku spadkobiercą ustawowym, na podstawie stosowanego odpowiednio art. 1048 k.c.?"
Zgodnie z art. 1047 k.c. umowa o spadek po osobie żyjącej, z wyłączeniem umów wskazanych w k.c., jest bezwzględnie nieważna. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że skoro ustawodawca dopuścił możliwość zrzeczenia się dziedziczenia w drodze umowy pomiędzy przyszłym spadkodawcą a przyszłym spadkobiercą, to tym bardziej dopuszczalna jest umowa o zrzeczenie się samego zachowku, zaś do tego typu umowy zastosowanie ma – w drodze analogii – przepis art.1048 k.c.
Należy mieć na uwadze, iż zgodnie z treścią art. 1049 § 2 k.c. spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia (a w braku innego zastrzeżenia umownego również jego zstępni), traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku – nie dziedziczy po spadkodawcy i nie przysługuje mu prawo do zachowku.W związku z powyższym Sąd Najwyższy uznał, że stosując metodę wykładni a maiori ad minus (komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej),należy dojść do wniosku, iż ograniczenie instytucji zrzeczenia się dziedziczenia do samego zachowku jest przez ustawodawcę dopuszczalne.
Wydając przedmiotową uchwałę Sąd Najwyższy kierował się również względami konstytucyjnej zasady proporcjonalności w ograniczaniu praw jednostki, zaś takim prawem jest instytucja zachowku oraz, w szerszym rozumieniu, swoboda rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci. Sąd Najwyższy zauważył, że możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się zachowku była już rozważana przez Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 25 lipca 2013 r., P 56/11, OTK-A Zb.Urz. 2013, nr 6, poz. 85, opowiedział się zadopuszczalnością zawierania tego typu umów.
Rozstrzygnięcie tej kwestii ma istotne znaczenie dla regulowania przyszłej sukcesji, co jest szczególnie ważne dla przedsiębiorców oraz wspólników spółek prawa handlowego. Dzięki zawarciu tego typu umowy możliwe jest bowiem ograniczenie kręgu osób uprawnionych do zachowku, bez zwiększenia podstawy do wyliczenia zachowku dla pozostałych uprawnionych (taka sytuacja ma miejsce w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia). Spadkodawca może zatem zapewnić integralność swojego przedsiębiorstwa bez ryzyka, że sukcesor zmuszony będzie do zaspokojenia ewentualnych roszczeń z tytułu zachowku.
Biorąc pod uwagę powyższą argumentację, należy opowiedzieć się za słusznością powziętej uchwały. W sposób znaczący zwiększa i uelastycznia ona prawa spadkodawcy do rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci, jednocześnie nie umniejszając praw spadkobierców uprawnionych do zachowku.
Aby szczegółowo omówić poruszone zagadnienia, skontaktuj się z AXELO. www.axelo.pl
Informacje zawarte w niniejszym artykule/komentarzu mają charakter skrótowy i informacyjny. Informacje te nie powinny zastępować szczegółowej analizy poruszanych w nim zagadnień, jak również stanowić podstawy podejmowania decyzji biznesowych lub jakichkolwiek innych czynności prawnych lub faktycznych.
