„Wieczorami wszyscy razem grupowali się w pokoju – a wpuszczano ich za umówionym hasłem. Z chwilą, gdy wszyscy byli zebrani, gaszono światła i tak po ciemku młodzi ci chłopcy radzili i przygotowywali się do walki o niepodległość Polski. W piwnicy zaś gromadzili broń oraz naboje.” Tak Elżbieta Kula, matka płk. Leopolda Lisa-Kuli wspominała czasy, kiedy jeszcze nie wiedziała, że jej w domu rośnie żołnierz Legionów Polskich i bohater wojny o granice odradzającego się państwa. Jego pomnik stanął na placu farnym w Rzeszowie już w 1932 roku. Dziś, 7 marca, Rzeszów przypomina 100. rocznicę śmierci swojego pułkownika.
A było tak. W lutym 1919 roku marszałek Józef Piłsudski wysłał na front wołyński majora Leopolda Lisa-Kulę. Nowy porządek ustalony po I wojnie światowej przywrócił na mapy Polskę, ale na wschodzie wrzało. Nadzieję na własne państwo mieli Ukraińcy i właśnie z nimi o granice na wschodzie toczono walki. Lis-Kula miał dopiero 22 lata, ale już w czasie wojny 1914-1918 dowiódł, że zaprawa w skautingu, a potem w Związku Strzeleckim, nie poszła na marne. Był doskonałym strategiem i lubianym dowódcą. Odwaga wielokrotnie pomogła mu odnieść zwycięstwo, ale tej nocy z 6 na 7 marca zabrakło odrobiny szczęścia. Z setką swoich ludzi zaatakował zajęty przez 2 ukraińskie pułki piechoty Torczyn. Miasteczko udało się odbić, ale Lis-Kula został ranny. Mimo przeprowadzonej operacji zmarł.
Jego ciało z honorami sprowadzono do Warszawy, gdzie odprawiony został pogrzeb. Na trumnie Naczelnik polecił umieścić wieniec „Memu dzielnemu chłopcu –Piłsudski”. Lis-Kula, pośmiertnie podniesiony do rangi pułkownika, pochowany został na cmentarzu Pobitno w Rzeszowie. W 1932 roku na placu farnym w Rzeszowie postawiono pomnik pułkownika, a jego odsłonięcie ściągnęło do Rzeszowa dygnitarzy i tłumy, jakich wcześniej nie widywano. Przyjechał prezydent Ignacy Mościcki oraz marszałkowa Aleksandra Piłsudska wraz z córkami. Przemówienia wygłosił gen. Sosnowski i gen. Rydz-Śmigły, a defilada oddająca honory bohaterowi ze spiżowego pomnika, maszerował przed cokołem ponad dwie godziny.
Odsłonięcie pomnika w 1932 roku. Fragment uroczystości. Fot. NAC
Kiedy wybuchła II wojna światowa, w okupowanym Rzeszowie Niemcy szybko zrobili porządek z pomnikiem. W 1940 roku zniszczyli go. W PRL-u taki bohater poległy w wojnie z bratnią republiką radziecką także nie był mile widziany. Pomnik odbudowano więc dopiero w 1992 roku. Z przedwojennego pomnika została tylko głowa, która znajduje się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Jest dziełem prof. Edwarda Wittiga, który pracował m.in. w pracowni sławnego Rodina i wystawiał prace w Paryżu.
Na pomniku Lis-Kula biegnie i dłonią sięga po szablę u boku. Tak go zapamiętali żołnierze. W pierwszej swojej bitwie, pod Krzywopłotami, w 1914 roku, 17-letni Lis-Kula tak właśnie pędził – pierwszy na czele oddziału, z szablą uniesioną nad głową, a za nim gnali jego strzelcy.
Opis obrazu: Rodzina Leopolda Lisa-Kuli na uroczystości odsłonięcia pomnika. Widoczna m.in. matka Leopolda Lisa-Kuli Elżbieta Kula. Fot. NAC.
W 100. rocznicę śmierci płk. Lepolda Lisa-Kuli warto przypomnieć, że chociaż lata szkolne spędził w Rzeszowie, gdzie uczęszczał do II Gimnazjum Państwowego ck (dziś II Liceum Ogólnokształcące) i gdzie zaczął działać w Związku Strzeleckim, to urodził się w Kosinie pod Łańcutem. Przy okazji tegorocznych uroczystości zostanie tam też odsłonięta tablica poświęcona jego pamięci.
W programie obchodów 100. rocznicy śmierci płk. Leopolda Lisa-Kuli 7 marca zaplanowano również:
– godz. 9:00 – spotkanie okolicznościowe w auli II LO im. płk Leopolda Lisa-Kuli przy ul. ks. Jałowego 22 w Rzeszowie,
– godz. 12:00 – uroczysta msza święta pod przewodnictwem bp. Jana Wątroby, ordynariusza diecezji rzeszowskiej, przyrzeczenie „Orląt” ZS w kościele farnym w Rzeszowie.
– godz. 13 – uroczystość przed pomnikiem płk. Leopolda Lisa-Kuli na Placu Farnym: przegląd pododdziałów, odśpiewanie hymnu narodowego, podniesienie flagi państwowej na maszt, przyrzeczenie strzeleckie dziewcząt i chłopców z Jednostek Strzeleckich Związku Strzeleckiego „Strzelec” Józefa Piłsudskiego, okolicznościowe przemówienia, apel pamięci, salwa honorowa, składanie wieńców i wiązanek kwiatów, pokaz sprawności młodzieży strzeleckiej, defilada pododdziałów.
Uroczystość jest organizowana przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Prezydent Rzeszowa, II LO im. płk L. Lisa-Kuli w Rzeszowie oraz Związek Strzelecki „Strzelec” Józefa Piłsudskiego w Rzeszowie.
.jpg)
.jpg)
