Od środy do niedzieli trwają w Rzeszowie projekcje filmów Freda Zinnemanna, słynnego reżysera, zdobywcy Oscara, który urodził się i przez kilka lat mieszkał w Rzeszowie. W ramach 111. urodzin artysty w stolicy Podkarpacia odbywają się: przegląd najważniejszych filmów Zinnemanna, koncert, spotkanie z jego rodziną, a na rzeszowskim rynku stanęła wystawa prezentująca szesnastu wybitnych Żydów związanych z Podkarpaciem. Obejrzeć ją można do końca sierpnia.
Wystawę „Na Twojej ziemi przyszło mi śpiewać pieśń Twojego kraju” przygotowali: Kamil Kopera, Jakub Pawłowski i Anna Stróż z Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Plansze na rzeszowskim rynku przedstawiają historie 16 wybitnych Żydów, których losy związane są z Podkarpaciem.
Rodzina Zinnemannów mieszkała na pierwszym piętrze w kamienicy przy Rynku 5 (dziś jest to kamienica Rynek 3). Ojciec reżysera, Oskar był lekarzem. W Rzeszowie prowadził praktykę lekarską. Dziadek Freda, ze strony matki, był w Rzeszowie buchalterem, natomiast dziadek ze strony ojca prowadził wytwórnię mydeł. Matka reżysera, Anna, zajmowała się domem. Podczas I wojny światowej rodzina opuściła Rzeszów i przeniosła się do Wiednia.
Juliusz Kühl urodził się w chasydzkiej rodzinie w Sanoku. W późniejszych latach swojego życia trafił do Szwajcarii, gdzie działał jako dyplomata w Polskiej Ambasadzie w Bernie na rzecz przedstawicieli społeczności żydowskiej w ramach tzw. grupy berneńskiej kierowanej m.in. przez Aleksandra Ładosia i Konstantego Rokickiego. Angażował się w ratowanie skazanych na zagładę w krajach okupowanych przez nazistowskie Niemcy. Działał w sprawnie działającej sieci, którą tworzyło kilku obywateli II RP – Żydów i Polaków. Kupowali druki paszportowe i wpisywali w nich nazwiska osób zamkniętych w gettach. Żydzi, którzy byli umieszczanie przez Niemców w obozach internowania zyskiwali szansę przeżycia i jako obywatele neutralnych państw unikali wywozu do obozów.
Jakob Jan Laub to kolejna postać, która pochodzi z Podkarpacia. Urodził się w Rzeszowie i ukończył gimnazjum przy ul. Pańskiej (dzisiejsza 3 Maja). Uczył się na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie w Wiedniu i Getyndze. Był asystentem samego Alberta Einstaina w Bernie. Razem opublikowali kilka prac z zakresu elektrodynamiki.
Na rzeszowskim rynku przeczytamy także historię Izydora Izaaka Rabiego, który urodził się w Rymanowie k. Krosna. Był autorem prawie 50 prac badawczych dotyczących fizyki, które publikowano w „The Psyhical Review”. Był doktorem honoris causa wielu uczelni, a także wyróżnionym w USA i Francji za działania na rzecz obronności. Za swoje prace otrzymał w 1944 r. Nagrodę Nobla. Jego badania przyczyniły się do wynalezienia bomby atomowej.
Abraham Arden Brill pochodził z Kańczugi k. Przeworska. Przeszczepił na tereny Ameryki freudowską metodę analizy. Jako pierwszy zaczął tłumaczyć i analizować teksty Freuda. Pomimo krytyki, jego prace i definicje trafiają na stałe do specjalistycznych podręczników. Jego dom stał się miejscem spotkań psychoanalityków z całej Europy.
Jedyną kobietą, której historię poznamy dzięki wystawie, jest Helena Deutsch urodzona w Przemyślu. Helena studiowała medycynę w Wiedniu i Monachium, gdzie poznała samego Zygmunta Freuda. Po urodzeniu syna przeżyła załamanie i udała się na terapię do Freuda. Po przybyciu do USA kontynuowała jego naukowe dokonania. Wspólnie z jego uczniem – Abrahamem Brillem prowadzą badania.
Alojzy Alex Ehrlich pochodził z Bieszczad, z Komańczy. Już od najmłodszych lat był gwiazdą w tenisie stołowym. Zajął 3. miejsce w drużynowych mistrzostwach Polski, a rok później 1. miejsce na podium. Został też indywidualnym Mistrzem Polski. Potrafił porozumiewać się w 8 językach.
Eliasz Kanarek urodził się w Skowierzynie niedaleko Stalowej Woli. Był słynnym malarzem, który realizował się w Bractwie św. Łukasza, uczestnicząc z grupą w Biennale w Wenecji. Malował portrety na ekranie filmu „Wielka nagroda”. Późniejszym klientem Kanarka był George C. Marshall. Występował też jako aktor w filmie „Szczęśliwy Wisielec”.
Na planszach znajduje się też nazwisko Nachuma Sternheima, który urodził się w Rzeszowie w 1879 roku. Wychowany w tradycji chasydzkiej był znanym żydowskim muzykiem, śpiewakiem, kompozytorem i poetą. W swojej twórczości nawiązywał do tradycji ludowej Galicji. Pisał piosenki w języku jidisz i polskim. W 1908 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1912 roku wrócił do Rzeszowa, gdzie w 1942 roku zginął w getcie. I co najbardziej zdumiewające, w Polsce, w Rzeszowie pozostaje prawie nieznany, a w Izraelu i Stanach Zjednoczonych do dziś jest popularny.
Dowiemy się także o Samie Spiegelu, który urodził się w Jarosławiu. Zasłynął jako producent filmowy odnoszący ogromne sukcesy. Znany z filmów takich jak: „Noc generałów”, „Most na rzecz Kwai” czy „Lawrence z Arabii”. Zasiadał w jury na festiwalu filmowym w Cannes,
W Rzeszowie urodził się także Roman Harte. Podejmował współpracę z Andrzejem Wajdą, Jerzym Skolimowskim czy Romanem Polańskim. Spotkali się na planie filmu „Niewinni Czarodzieje”. W USA wyprodukował debiut kinowy mistrza Davida Lyncha "Głowa do wycierania", tego samego reżysera, którego szeroka publiczność poznała jako twórcę popularnego serialu „Miasteczko Twin Peaks”. Stał się specjalistą do spraw produkcji filmowych w Europie Wschodniej.
Należy też wspomnieć o Elim Wallachu, synu emigrantów z Przemyśla. To aktor teatralny i filmowy, który swoją karierę kontynuował w USA. W 1951 r. za twórczość teatralną na Broadwayu Eli Wallach wyróżniony został nagrodą Tony Award, zaś w 2010 roku uhonorowany został Oscarem za całokształt twórczości. Zmarł w 2015 r.
Arthur Miller był synem emigranta pochodzącego z Radomyśla Wielkiego k. Mielca. Miller zaistniał jako dramatopisarz, a jego pierwsza sztuka otrzymała główną nagrodę w programie stypendialnym. Jest autorem scenariusz do filmu „Skłóceni z życiem”, w którym zagrała sama Marylin Monroe wraz z Clarkiem Gable.
W podrzeszowskim, dawniej Staromieściu urodził się Leon Wiesenfeld. Był dziennikarzem, który współpracował z londyńskim dziennikiem. Tam opublikował swoją pierwszą powieść o Rzeszowie. Tworzył przez 20 lat „Di Jidisze Fołkscajtung” gazetę dla rzeszowskich Żydów. Współpracował z największymi w okresie jego twórczości wydawnictwami światowymi.
Wystawa przedstawia też historię Kalmana Segala, który urodził się w Sanoku. Był poetą i pisarzem, który tworzył po polsku, w języku jidysz i hebrajskim. Większość jego dzieł to autobiografie dotyczące relacji polsko-żydowsko-ukraińskich. Otrzymał literacką nagrodę Miasta Katowice oraz Złoty Krzyż Zasługi i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
Przypomniano też postać Berisha Weinsteina, pisarza. W swojej książce pochyla się nad prowincjonalnymi społecznościami. W 1947 r., w tęsknocie za Rzeszowem pisał o nim w książce „Rajsza”, przetłumaczonej na język hebrajski w 1951 r. Weinstein publikował w języku jidysz aż do śmierci.
