W grudniu ub. roku z Watykanu przyszła wiadomość, że rodzina Ulmów z Markowej koło Łańcuta zamordowana w czasie drugiej wojny światowej za ukrywanie Żydów, zostanie w 2023 roku beatyfikowana. To spowodowało, że Ulmowie zostali także patronami 2023 roku na Podkarpaciu. Taką decyzję podjął w poniedziałek 30 stycznia Sejmik Województwa Podkarpackiego.
W czasie, kiedy w całym regionie trwają jeszcze obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, podkarpacki sejmik podkreśla wyjątkowość postawy tych Polaków, którzy w latach 1939-1944 mieli odwagę wziąć w obronę prześladowanych, i ogłasza rok 2023 Rokiem Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów z Dziećmi. Także w nadchodzących miesiącach ma się odbyć beatyfikacja rodziny Ulmów. Decyzję tę tuż przed świętami Bożego Narodzenia ogłosił w Watykanie papież Franciszek. Szczegóły beatyfikacji są obecnie ustalane pomiędzy Stolicą Apostolską a Archidiecezją Przemyską, do której należy parafia w Markowej, w której mieszkali Ulmowie i gdzie w marcu 2016 roku otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów.
Przed wojną i tragedią, do której później doszło, Józefa i Wiktorii Ulmowie należeli do najbardziej światłych mieszkańców Markowej. Józef dużo czytał, wprowadzał nowoczesne rozwiązania agrotechniczne w gospodarstwie, pasjonował się również fotografią, przez co życie codzienne jego rodziny zostało udokumentowane, a jej ofiarę współczesnym łatwiej sobie uzmysłowić. Na zdjęciach Ulmowie występują ze swoimi dziećmi. Mieli ich sześcioro, a siódme Wiktoria nosiła jeszcze pod sercem, kiedy wszyscy zostali zamordowani. Do tragedii doszło 24 marca 1944 roku, tuż przed wyzwoleniem terenów dzisiejszego Podkarpacia spod okupacji niemieckiej. Hitlerowscy żandarmi, po donosie, najpierw zamordowali ośmioro Żydów z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów, a potem całą rodzinę Ulmów, łącznie z maleńkimi dziećmi, za ich ukrywanie. Ulmowie udzielali schronienia Żydom od jesieni 1942 roku, kiedy to rozpędu nabrała akcja „Reinhardt” – jak Niemcy nazwali plan systematycznego mordowania Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, tworząc w latach 1942-1943 na terenie okupowanej Polski trzy obozy zagłady: Bełżec, Sobibór i Treblinkę.
Polakom, którzy udzielali schronienia Żydom, grodziła kara śmierci. Ulmowie zdawali sobie z tego sprawę przyjmując pod swój dach wspomniane już rodziny. Ich heroiczna postawa, jak podkreśla podkarpacki marszałek Władysław Ortyl, opierała się na chrześcijańskim kanonie wartości. Ustanowienie roku 2023 Rokiem Rodziny Ulmów stawia ten kanon także jako wzór dla rozwoju społecznej wspólnoty.
Rodzina Ulmów. Fot. Archiwum Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów
Proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów
Jak przypomina rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej, „proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów rozpoczął się w 1994 r. w Pelplinie jako proces zbiorowy męczenników II wojny światowej, sługi Bożego Henryka Szumana i 88 Towarzyszy. Z kolei od 2003 r. w Archidiecezji Przemyskiej rozpoczęto zbieranie zeznań świadków i dokumentacji domniemanego męczeństwa rodziny z Markowej. W 2017 r. metropolita przemyski abp Adam Szal zwrócił się do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych z prośbą o wyłączenie z procesu sprawy sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów i ich siedmiorga Dzieci. Dykasterium Stolicy Apostolskiej, reskryptem z dnia 20 lutego 2017 r., przychyliło się do tej prośby. W ten sposób został otwarty nowy i niezależny proces, który prowadzony jest od tamtego momentu przez Archidiecezję Przemyską. W lipcu 2020 r. zostały ukończone prace nad Positio, której celem było wykazanie obecności wszystkich elementów konstytutywnych męczeństwa tak, jak rozumie je Kościół katolicki. Po zakończeniu prac nad Positio o męczeństwie Rodziny Ulmów w dniu 16 lutego 2021 roku była ona przedmiotem oceny od strony historycznej, a następnie Positio była przedmiotem dyskusji teologicznej przez dziewięciu Konsultorów teologów (22 lutego 2022 roku). Wnioski i ocena członków obydwu Komisji były pozytywne”.
6 grudnia 2022 roku całościowej i także pozytywnej oceny sprawy dokonali kardynałowie i biskupi z Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, a ich wnioski 17 grudnia aprobował papież Franciszek.
Całemu procesowi starań o beatyfikację towarzyszy obraz rodziny Ulmów namalowany przez podkarpacka artystkę Marię Monikowską-Tabisz.
Ulmowie są już uhonorowani przez Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, który 13 września 1995 r. przyznał im pośmiertnie tytuł „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”. W 2016 roku w Markowej powstało wspomniane już na wstępie muzeum ich imienia, a od 2018 roku, w rocznicę tragicznych wydarzeń w Markowej – 24 marca – decyzją Sejmu, Senatu i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
2023 Rokiem Ulmów
– Ustanowienie przez sejmik roku 2023 na Podkarpaciu Rokiem Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów z Dziećmi, w kontekście przygotowań do planowanych w tym roku uroczystości beatyfikacyjnych, niewątpliwie przyczyni się do ugruntowania wielkiego dziedzictwa bohaterów z Markowej. Chcemy zachęcić samorządy, instytucje, stowarzyszenia, by podejmowały inicjatywy, które pomogą ukazać w całej rozciągłości losy i heroizm rodziny Ulmów. Tą uchwałą zapraszamy społeczność naszego regionu do wspólnego przygotowania i przeżywania czasu beatyfikacji – podkreślał w czasie poniedziałkowej sesji marszałek Władysław Ortyl.
– Chodzi tu nie tylko o kontekst religijny, ale także społeczny, bo swym czynem Ulmowie stali się bohaterami niesienia pomocy, czyniąc swój akt bezinteresownej pomocy wyjątkowo kosztownym, bo stawiając na szali życie własne oraz swoich dzieci – dodała wojewoda Ewa Leniart. – Historia ta ma także wyjątkowo silny kontekst historyczny, który ukazuje na arenie międzynarodowej, jak wyglądała rzeczywistość wojny na ziemiach Polskich, przypominając, że Polacy byli ofiarami II wojny światowej, nie pozwalając tym samym zakłamywać historii.
