W Rzeszowie, na budynku przy ul. Krośnieńskiej 17 powstał mural przedstawiający Franciszka Kotulę – jednego z najbardziej zasłużonych dla Rzeszowa regionalistów. Współtwórca Muzeum Ziemi Rzeszowskiej, który pomógł ocalić wiele przedmiotów zawiązanych z kulturą i historią regionu. W czasie wojny w swoim domu rodzinnym w Głogowie Młp. ukrył przed okupantami XVIII-wieczny plan Rzeszowa autorstwa Wiedemanna. Zabytek był na liście tych, które Niemcy chcieli zabrać do Berlina.
Liczący 100 mkw. mural powstał na jednym z bloków na rzeszowskim osiedlu noszącym imię Franciszka Kotuli. Przedstawia Franciszka Kotulę w chwili, kiedy opowiada o Rzeszowie. Zatrzymany gest ręki gawędziarza i symboliczny wzór haftu znanego z koszul Rzeszowiaków przypominają, że kultura i historia regionu była wielką pasją tego znanego etnografa.
Franciszek Kotula urodził się w Głogowie Młp. w 1900 roku, w rodzinie cieśli. Tu ukończył szkołę powszechną, a gimnazjum i seminarium nauczycielskie w Rzeszowie. W styczniu 1918 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i trafił do Legionów Polskich. Skierowany do walk pod Włodzimierzem Wołyńskim w walkach ostatecznie nie uczestniczył, bo zachorował. O wojnie został nauczycielem. Najpierw w Straszydlu, potem rodzinnym Głogowie Młp.
Od 1932 roku pracował w Szkole im. Adama Mickiewicza w Rzeszowie, gdzie funkcjonowało małe muzeum szkolne. Jemu Kotula oddał serce, szczególnie, że sam też posiadał sporą kolekcję dawnych przedmiotów związanych z kulturą Głogowa, Tyczyna Rzeszowa. W 1939 roku, kiedy Rzeszów znalazł się pod okupacją niemiecką starał się te zbiory chronić. Kiedy szkołę Niemcy postanowili przerobić na szpital, przekonał ich, że przedmioty muzealne dowodzą obecności osadników niemieckich na tych ziemiach i dzięki temu dostał inny lokal na przechowanie zbiorów. Było to zniszczone pożydowskie mieszkanie w budynku nr 8 przy starym Rynku. Utworzone wówczas przez Kotulę muzeum, choć pod innym adresem, działa do dziś w tym samym miejscu.
Niemcy pozwolili mu kamienicę remontować, do pracy przychodzili także Żydzi, których relacje z tego, co się dzieje w rzeszowskim getcie zapisywał. Dziś ten dziennik jest bezcennym źródłem wiedzy o dramacie społeczności żydowskiej Rzeszowa. Kotula nie działał w ruchu oporu, ale wspierał podziemie informacjami, a w piwnicach muzeum ukrywał paczki dostarczane mu przez AK.
To także dzięki niemu z Rzeszowa nie został wywieziony cenny, XVIII-wieczny plan Karola Henryka Wiedemanna. Zabytek był na liście tych, które Niemcy chcieli zabrać do Berlina. Ale gdy weszli do Rzeszowa okazało się, że planu nie ma w Ratuszu, gdzie wcześniej się znajdował. Tuż przed wojną, po konserwacji zabytku we Lwowie, w obliczu zbliżającej się wojny, dostał go na przechowanie Kotula. Skarb i inne najcenniejsze dokumenty ukrył w skrytce, w domu rodzinnym w Głogowie Młp. Po wojnie Kotula walczył także o ocalenie zabytków kultury i sztuki z dworów szlacheckich, które rabowała Armia Czerwona i inni szabrownicy. Udało mu się wywieźć do Rzeszowa część takich przedmiotów z Rudnej Wielkiej, Trzciany, Nowej Wsi Czudeckiej i Załęża. Muzeum prowadzone przez Franciszka Kotulę dało zaczątek Muzeum Okręgowemu w Rzeszowie.
Za zasługi dla zachowania dziedzictwa kultury ludowej i liczne publikacje w 1954 został mianowany docentem mimo braku stosownego wykształcenia. Już na emeryturze napisał książkę „Tamten Rzeszów”, która należy chyba do jego najbardziej znanych dzieł. Wcześniej ukazało się „Miasteczko” – opowieść o jego rodzinnym Głogowie Młp. Zmarł w 1983 roku.
Fot. Archiwum biznesistyl.pl
W tym roku przypada 120. rocznica urodzin Franciszka Kotuli i to jeden z powodów, dla których upamiętniono etnografa na jednym z budynków. Dzieło artystów należących do grupy Live Media Crew jest efektem współpracy samorządu województwa ze Spółdzielnią Mieszkaniową „Projektant” i Muzeum Etnograficznym im. Franciszka Kotuli, oddziałem Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Przedsięwzięcie sfinansowano z budżetu Województwa Podkarpackiego. Oficjalne odsłonięcie muralu nastąpi 25 września 2020 r. o godzinie 13.00 przy ul. Krośnieńskiej 17.
Partnerzy przedsięwzięcia wspólnie z Radą Osiedla im. Franciszka Kotuli i Rzeszowskim Domem Kultury przygotowali także wiele wydarzeń, które mają przybliżyć mieszkańcom osiedla postać patrona – turniej piłkarski, spotkanie tematyczne w osiedlowym domu kultury, wystawę fotografii, a także konkurs plastyczny.
Mural Franciszka Kotuli jest częścią projektu „Przestrzeń Dziedzictwa” realizowanego przez Samorządu Województwa Podkarpackiego. W województwie powstanie więcej murali tematycznych dedykowanych kulturze i dziedzictwu narodowemu. Będą przygotowywane we współpracy z właścicielami budynków, instytucjami i organizacjami społecznymi.
Franciszek Kotula ocalił przed wywiezieniem do III Rzeszy plan Wiedemanna.
