– Pomysł utworzenia Podkarpackiego Szlaku Filmowego powstał w 2016 roku, a pierwsze otwarcie odbyło się cztery lata później, w 2020 roku w Jaśliskach. I od tego momentu co roku spotykamy się w „filmowym” miejscu. W 2021 roku był to Przemyśl, w 2022 roku – Bieszczady, a teraz zapraszamy do Jarosławia. Szlak filmowy otworzymy tu 4-6 sierpnia. Głównym motywem wydarzenia będą projekcje filmów, których producentem był pochodzący z Jarosławia Sam Spiegel, spotkania i rozmowy z twórcami filmów, które powstały w Jarosławiu, jak np. „Katyń” Andrzeja Wajdy, spacery śladami lokacji filmowych, koncert muzyki filmowej i wystawy – wymienia Marta Kraus, kierownik Podkarpackiej Komisji Filmowej, mieszczącej się w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie.
Początki kinematografii w Jarosławiu sięgają 1908 r., kiedy to w trakcie wystawy przemysłowej i rolniczej w parku miejskim zainstalowano przenośny kinematograf. W tym celu wybudowano nawet specjalny pawilon teatralny. Na stałe kino zagościło w mieście dwa lata później.
W Jarosławiu kręcono zdjęcia do czterech filmów fabularnych. W ostatnich latach były to: „Katyń” Andrzeja Wajdy, serial „1920. Wojna i miłość” i „Eter” Krzysztofa Zanussiego. Najbardziej jednak miasto zostało wyeksponowane w filmie, który powstał tu w 1976 roku pt. „Najlepsze w świecie” w reż. Stanisława Jędryka. I wszystkie te filmy (poza serialem) będzie można podczas otwarcia Szlaku Filmowego zobaczyć na plenerowej scenie na Rynku w Jarosławiu. Serce miasta jest bowiem sercem trzydniowego wydarzenia, ale nie tylko tu warto zajrzeć. Spotkania i wystawy odbywać się będą w Muzeum Kamienica Orsettich oraz w Jarosławskim Ośrodku Kultury i Sztuki przy pl. Mickiewicza 6.
– To tutaj 12 lipca 1910 roku uruchomiono już na stałe kinematograf w Jarosławiu. O jego zakup postarał się zastępca prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Stanisław Gurgul. To tak naprawdę było pierwsze kino w Jarosławiu, choć trzeba dodać, że w kamienicy obok konkurencyjny kinoteatr prowadził również pan Gilowski. W czasie I wojny światowej kinematograf z „Sokoła” wywieziono do Rosji, ale po wojnie kupiono nowy i kino funkcjonowało nadal, ja pamiętam je jeszcze pod nazwą Kino Gdynia, a obecnie jest to „Ikar” – przypomina Elżbieta Śliwińska-Dąbrowska, dyrektor Jarosławskiego Ośrodka Kultury i Sztuki. – Dlatego cieszę się, że właśnie tu zapraszamy na pierwsze spotkanie otwarcia Podkarpackiego Szlaku Filmowego w Jarosławiu. Jego gościem będzie Marcin Podolec, znakomity grafik i rysownik, za komiksy i animacje filmowe nagradzany w Polsce i za granicą, z którego jesteśmy dumni, bo to absolwent jarosławskiego Liceum Plastycznego.
Rzeczywiście, początek wydarzenia w piątek 4 sierpnia to spotkanie z animacjami Marcina Podolca, a potem organizatorzy zapraszają na podróż w czasie, na spotkanie z Samem Spieglem, który sto lat temu zanim został sławnym hollywoodzkim producentem i zdobywcą Oscarów, biegał do kina w Jarosławiu. Urodził się właśnie tutaj, w 1901 roku i dopiero po I wojnie światowej przeniósł się z rodzicami do Wiednia, gdzie studiował ekonomię i dramat. Pracę w studiu filmowym zaczynał w Berlinie, ale kiedy do władzy doszedł Hitler, opuścił Niemcy, a w 1939 roku zdołał wyjechać do USA. Pracował jako producent dla wytwórni 20th Century Fox pod nazwiskiem S. P. Eagle. W latach 50. XX wieku wyprodukował szereg filmów, trzy z nich – „Most na rzece Kwai”, „Na nabrzeżach” i „Lawrence z Arabii” – zdobyły łącznie aż 22 Oscary. W Jarosławiu podczas otwarcia Szlaku pokazane zostaną dwa ostatnie, a także „Obława” oraz „Noc generałów” (jedyny, do którego zdjęcia powstały częściowo w Polsce, w Warszawie). Będzie też film dokumentalny o sławnym jarosławianinie pt. „Sam Spiegel podbija Hollywood”.
– Sam Spiegel jeszcze do niedawna w świadomości podkarpackich filmoznawców nie funkcjonował, chociaż nie był meteorytem w historii naszego miasta – podkreśla Konrad Sowiński z Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich. – Jego rodzina była od początku XIX wieku z tym miastem związana i udzielała się na niwie gospodarczej, kulturalnej, społecznej. Sam Spiegel mieszkał w Jarosławiu 18 lat. W opowieściach o przeszłości zawsze jednak zaczyna od Wiednia i to miasto wskazuje jako miejsce, które go ukształtowało. Zastanawialiśmy się, jakie były powody. Doszliśmy do wniosku, że pochodził on z tej gałęzi Żydów, których Żydzi żyjący na zachodzie Europy nazywali „Galicjanerami”, co oznaczało prowincjusza, i widocznie nie chciał być z kimś takim kojarzony. Dla kariery bardziej opłacało się przedstawiać jako wiedeńczyk. Ale to niewątpliwie Jarosław ukształtował jego wrażliwość. To tutaj jako siedmiolatek widział pierwszy pokaz filmowy w parku miejskim, a jako 10-latek urywał się ze szkoły do kina w „Sokole”. Choć trzeba dodać, że uczył się bardzo dobrze. Jego rodzina miała znacząca pozycję społeczną w Jarosławiu, więc wiele wzruszeń może przynieść powrót syna Sama Spiegla do Jarosławia – będzie on gościem otwarcia Szlaku Filmowego. Dodam, że ślady Sama Spiegla odkrywaliśmy tworząc wystawę poświęconą Samowi Spieglowi i starym kinom w Jarosławiu. Od 4 sierpnia będzie ją można oglądać na murze Kamienicy Orsettich przy ul. Trybunalskiej.
A w Jarosławiu, oprócz wspomnianych już przedwojennych kin, było też kino „Urania” otwarte w czasie II wojny światowej Niemieckim Domu Żołnierza, ale niedostępne dla Polaków, natomiast po wojnie w Jarosławiu działały trzy kina: „Gdynia” w Sokole, „Oka” przy ul. Grunwaldzkiej – w przedwojennym kasynie garnizonowym – oraz kino „Westerplatte” wybudowane w 1966 r. w miejscu spalonego Domu Żołnierza. Wspomnienia tego ostatniego – „Westerplatte” – budzą wśród mieszkańców Jarosławia podobne wzruszenia jak u rzeszowian kino Zorza.
Te dawne kina, postaci twórców związanych z Jarosławiem, a także miejsca planów filmowych będzie można zobaczyć podczas filmowych spacerów. Przewodnik zabierze wszystkich zainteresowanych m.in. na ul. Grodzką 13, gdzie urodził się i mieszkał Sam Spiegel.
– Warto dodać, że także z Jarosławia pochodził także operator filmowy Wiesław Kielar. Był on więźniem obozu Auschwitz, przeżycia z tego czasu zawarł w książce „Anus mundi’, przetłumaczonej na wiele języków – zdradza Anna Pilich, przewodniczka, która poprowadzi gości szlaku filmowego po Jarosławiu, mieście posiadającym oryginalną, niezmienioną zabudowę z minionych stuleci. – Są tu wyjątkowe zabytkowe kamienice z urokliwymi podwórkami, uliczki z niezwykłym klimatem, co pozwala tu odbyć podróż w czasie, cofnąć się o dziesięciolecia, stulecia. Dlatego filmowcy wybierają je na plany filmowe. Najbardziej jarosławski jest film „Najlepsze w świecie”. Większość scen dzieje się właśnie tutaj. Opowiada o losach młodego chłopaka, który walczy o uwagę i miłość swojego ojczyma. Scena zaczyna się od miejskiego ratusza – ktoś z jego wieży strzela do mieszkańców, którzy muszą uciekać. W filmie „gra” nie tylko ratusz, kamienice w Rynku, ale i wiele podwórek, a także stary cmentarz i most na Sanie.
Okazuje się, że dziś filmowcom najbardziej podoba się wschodnia część Rynku w Jarosławiu i między innymi znajdujące się tu podcienia kamienicy Rynek 14. A ich końcu jest ulica Kasztelańska, która brała udział w scenach serialu „1920. Wojna i miłość”, a także w filmie „Eter”. Zanussi w tym filmie pokazał także zadaszony dziedziniec wewnętrzny kamienicy Rynek 14, która jest jedną z najlepiej zachowanych kamienic kupieckich, z czasów kiedy Jarosław był miastem wielkich jarmarków.
To właśnie na murach podcieni na wschodniej pierzei Rynku artystyczne projekcje przygotowuje Bartolomeo Koczenasz, to także tutaj udostępniona zostanie wystawa prac absolwentów Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych, inspirowana filmami powstałymi w Jarosławiu.
– Zachęcam do spotkań z twórcami filmowymi. W sobotę 5 sierpnia zapraszam na takie spotkanie do cerkwi św. Dymitra w Starym Dzikowie, gdzie był plan filmowy filmu „Katyń” i gdzie o pracy przy filmie i o Andrzeju Wajdzie opowiedzą: kierownik produkcji Kamil Przełęcki i scenografka Magdalena Dipont. W niedzielę spotkają się oni także z publicznością na Rynku w Jarosławiu, gdzie będą z nami również twórcy filmu „Eter”: Krzysztof Zanussi i Janusz Wąchała – zachęca Marta Kraus, przypominając, że celem Podkarpackiego Szlaku Filmowego jest edukacja filmowa, upowszechnianie kultury filmowej, przypominanie historii filmu i wiedzy o regionie, bo wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jakie filmy powstawały na Podkarpaciu i jacy znani twórcy stąd się wywodzą. – Kiedy w 2016 roku zaczynaliśmy katalogowanie, mieliśmy 20 filmów fabularnych na liście, teraz wiemy już, że samych fabuł było ponad 60. Podkarpacie ma się, czy pochwalić, jeśli chodzi o filmy. Pracował tu Jerzy Hoffman, Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, a przed nami kolejne produkcje, bo jako komisja filmowa wspieram również producentów, koprodukujemy filmy i tym samym ten szlak również stale wzbogacamy – podsumowuje Marta Kraus.
Podkarpacki Szlak Filmowy jako jedyne wydarzenie kulturalne został wpisany do strategii województwa podkarpackiego do 2030 roku.
Park Miejski im. Baśki Puzon w Jarosławiu
prowadzenie: Grażyna Bochenek
kino „Ikar”
scena na Rynku
Projekcję poprzedzi pokaz zdjęć mieszkańców Jarosławia z planów filmowych / Zachęcamy do zabrania koców.
mur Bramy Krakowskiej
opowiadają: Magdalena Dipont (scenografka), Kamil Przełęcki (kierownik produkcji)
prowadzenie: Grażyna Bochenek
cerkiew św. Dymitra w Starym Dzikowie
scena na Rynku
scena na Rynku
zbiórka przy fontannie na Rynku
zbiórka przy fontannie na Rynku
scena na Rynku
scena na Rynku
prowadzenie: Karolina Marciszewska (Kino za rogiem)
scena na Rynku
scena na Rynku
scena na Rynku
zbiórka przy fontannie na Rynku
scena na Rynku
prowadzenie: Michał Oleszczyk (SpoilerMaster)
scena na Rynku
scena na Rynku
Wystawa zdjęć z planów filmowych realizowanych w Jarosławiu
Rynek w Jarosławiu
Wystawa poświęcona starym kinom w Jarosławiu i Samowi Spiegelowi
mur Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich przy ul. Trybunalskiej
12.00-16.00 Na planie filmu “Katyń” – scenografia dostępna dla zwiedzających
Cerkiew w Starym Dzikowie
Filmowe podcienia
Poza Przeszłością i Teraźniejszością. Bartolomeo Koczenasz – projekt artystyczny w przestrzeni miejskiej
Dziedziniec kamienicy – lokacja z filmu „Eter” dostępna dla zwiedzających
Wystawa prac absolwentów Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego inspirowanych filmami powstałymi w Jarosławiu
kamienica Rynek 14
14.00-19.00 atelier fotograficzne z dawnych lat
Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich
11.00-19.00 atelier fotograficzne z dawnych lat
Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich
