Reklama

Kultura

Pamięć i stereotypy. Jak myślimy o Żydach w Polsce?!

Opracowanie Aneta Gieroń
Dodano: 08.12.2023
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Share
Udostępnij

W poniedziałek, 11 grudnia w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rzeszowie spotkanie „Pamięć i stereotypy. Jak myślimy o Żydach w Polsce?”, które poprowadzi dr Mariusz Jastrząb, historyk, kulturoznawca, wykładowca akademicki oraz przewodnik w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Początek o godz. 17.00, w budynku głównym WiMBP przy ul. Sokoła 13. Wstęp wolny.

Warto tym bardziej, że wśród najpopularniejszych stereotypów dotyczących Żydów wskazać można „siedem grzechów głównych”, tj. siedem najczęstszych sposobów myślenia, mówienia i pisania od Żydach, które kształtują nasz sposób postrzegania tej społeczności.

Wspomniane „grzechy” opisał m.in. Marcin Wodziński, polski historyk i judaista, kierownik Katedry Judaistyki im. Tadeusza Taubego na Uniwersytecie Wrocławskim.  Pierwszy stereotyp dotyczy wyobrażenia kultury żydowskiej według której wszyscy „prawdziwi” Żydzi byli przednowoczesną wersją współczesnych Żydów ortodoksyjnych. Stereotyp ten pomija fakt, że ortodoksja jest w istocie późnym,  XIX-wiecznym tworem powstałym w odpowiedzi na zmiany modernizacyjne i że normy każdego społeczeństwa nie są w pełni zgodne z tymi głoszonymi przez ich przywódców.

Drugi stereotyp związany jest z wyobrażeniem, że  społeczność Żydów polskich dzieliła się na wiernych prawu religijnemu i tradycji ortodoksów oraz wyrzekających się tradycji asymilatorów. Wyobrażenie to jest fałszywe w każdym elemencie.

Trzeci stereotyp można streścić w zdaniu, że Żydzi nie istnieją, jeśli Polacy na nich nie patrzą. Najbardziej dramatycznym tego przykładem jest polskie – naukowe i popularne  – zainteresowanie skupione niemal bez wyjątku na stosunkach polsko-żydowskich, a nie kulturze Żydów. To po części wynika ze słabej znajomości języków żydowskich, a więc słabego dostępu do kultury żydowskiej, a po części z obsesyjnego zainteresowania sobą samym. Oczywiście kulturę Żydów polskich można i trzeba badać w relacji z Polakami i kulturą polską, chrześcijanami, mieszczanami i chłopami, z państwami i ze społeczeństwami Europy Wschodniej.

Czwarty stereotyp można ogólniej nazwać stereotypem żydowskiej bierności, czyli jak myśleć i mówić o Żydach, by byli nie tylko przedmiotem, lecz także podmiotem historii?

Piąty stereotyp to wyobrażenie specyfiki żydowskiej duchowości jako szczególnie głębokiej i szczególnie odrębnej. Abraham Joszua Heschel, jeden z najważniejszych myślicieli żydowskich XX wieku, sam wywodzący się z rodziny o korzeniach chasydzkich, uważał, że „w odróżnieniu od człowieka myślącego przestrzennie” Żydzi żyją w czasie, ale nie w przestrzeni: „Judaizm to religia zorientowana temporalnie, która dąży do uświęcenia 3  czasu”.

Jak myślimy o Żydach w kategorii przyszłości i teraźniejszości

Szósty stereotyp, niestety coraz powszechniejszy również poza Polską, to choroba krótkiej pamięci. Jaskrawym przykładem tego stereotypu, który sprowadza istnienie świata do ostatnich 100 lat, jest właściwie cała polska debata publiczna, nie tylko dotycząca Żydów. Czytając polskie czasopisma czy przeglądając media cyfrowe, można odnieść nieodparte wrażenie, że świat powstał w 1918 roku. Skutkiem takiego zawężenia perspektywy jest  nieumiejętność wyjścia poza własne doświadczenie, utrata tego, co w historii najcenniejsze, tj. umiejętności rozpoznawania bliskości, pokrewieństwa, a także odrębności w ludzi i społeczeństw całkowicie nam obcych.

Wreszcie stereotyp to stereotyp skamieliny. Już w XVIII i XIX wieku porównywanie Żydów do „starożytnych Greków i Rzymian” miało z jednej strony podkreślić odwieczność ich kultury i związaną z tym ważność dla tradycji kultury europejskiej, ale z drugiej strony tworzyło niebezpieczne przekonanie o nieadekwatności, archaiczności tej kultury i społeczności. Kształtuje to do dziś powszechne przekonanie o Żydach jako elemencie przeszłości, a nie nowoczesnym i żywym społeczeństwie łączącym przeszłość z teraźniejszością.

Share
Udostępnij
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama

Nasi partnerzy