Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej na jubileuszowej wystawie przypomniało swoje początki. 10 kwietnia 1910 r. w skromnych pomieszczeniach kamienicy przy ul. Fredry 5 otwarta została pierwsza ekspozycja. Złożyły się na nią zbiory dwóch braci: architekta Kazimierza oraz prawnika Tadeusza Osińskich oraz liczne dary miejscowej społeczności, skupionej w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Przemyślu.
Po stu dziesięciu latach w nowym gmachu muzealnym możemy obejrzeć ponad trzysta eksponatów uzyskanych w latach 1909 – 1925. Koncepcję wystawy przygotowała jej kuratorka Dorota Zahel; autorem aranżacji plastycznej jest Łukasz Sarnat. Wystawę przygotował zespół pracowników z działów: sztuki, rzemiosła, etnografii, historii, archeologii i przyrody, pracowni konserwatorskiej oraz działów edukacji, promocji i wystaw.
Kazimierz Osiński rozpoczął kolekcjonowanie zabytków oraz osobliwości już w czasie nauki w szkole średniej. Było to gimnazjum p. w. św. Anny w Krakowie. Młody przemyślanin poznawał ekspozycję nowo utworzonego Muzeum Narodowego ze znakomitym zbiorem obrazów artystów krajowych, a także kolekcję Książąt Czartoryskich ze świetnym zestawem malarstwa i rzemiosła artystycznego z Europy Zachodniej: od starożytności po dzieła Leonarda, Rafaela i Rembrandta.
Fot. Archiwum VIP Biznes&Styl
Osińscy zbierali: „…starożytności, a więc stare monety, jakiś szpargał z podpisem autentycznym wybitnej osobistości, stary zamek lub kłódkę, kawałek drogocennej tkaniny, obrazek lub sztych, książki, numer jakiejś dawnej gazety (…) Zbiory rosły niemal z dniem każdym, bo niejeden z kolegów (…) mając jaki zabytek u siebie, chętnie oddawał go do ich zbioru.”- czytamy w pierwszym Roczniku TPN-u. Bracia zgromadzili 3 tysiące tomów dzieł naukowych, 2 tys. akt grodzkich i ziemskich, ok. 1 tys. medali i monet oraz „zbiór pieczęci, porcelany, broni, biżuteryi, wykopalisk, sztychów, map, klepsydr, obrazów itd.” To długa tradycja: od czasów renesansu powstawały gabinety osobliwości, przekształcane z biegiem stuleci w kolekcje artystyczne oraz naukowe: dzieł sztuki („kunstkamera”), archeologii, geologii, paleontologii czy nauk przyrodniczych.
Na ekspozycji „Dziedzictwo Kunstkamery. Jak Kazimierz Osiński tworzył muzeum” uderza ogromna różnorodność obiektów: od wybitnych dzieł sztuki i rzemiosła po pamiątki historyczne. Jednym z pierwszych była gemma bizantyjska z XI- XII stulecia – tajemniczy amulet wykonany z kamienia heliotropu zielonego. Na jej awersie wyryta jest głowa Meduzy opleciona ośmioma promieniście rozchodzącymi się wężami. Na rewersie widnieje postać Matki Boskiej otoczona napisem w języku greckim: „Histerio czarna uczerniona, uspokój się jak wąż, ucisz jak morze, ułagodź jak owieczka i jak kot odpocznij”. To magiczne zaklęcie skierowane jest do żeńskiego demona – Hystery, który gnieździć się miał w macicy. Amulet – łączący elementy magii oraz chrześcijaństwa chronić miał kobiety ciężarne, położnice oraz same dzieci. Noszony jako medalion na piersi bronił także przed chorobami kobiecymi, a także psychicznymi (depresja). Kamienna gemma jest ogromną rzadkością; w zbiorach światowych muzeów zachowało się pięć lub sześć egzemplarzy.
Nie brakuje wybitnych dzieł malarstwa: od XVI-wiecznej ikony karpackiej przedstawiającej wjazd Chrystusa do Jerozolimy poprzez portret kobiecy Johanna Andreasa Gebhardta (1798-1871). Zwracają uwagę górskie pejzaże Edgara Kovatsa (1849-1912), dyrektora Szkoły Rzemiosł Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, poprzednika Antoniego Kenara. Historycznymi pamiątkami są wystawiane projekty (jego autorstwa) wnętrz pawilonu galicyjskiego na Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 utrzymane w stylach: huculskim oraz zakopiańskim.
Fot. Archiwum VIP Biznes&Styl
Widz podziwia także wybitne dzieła rzemiosła artystycznego np. tarczę i szyszak perski bogato zdobione motywami roślinnymi i figuralnymi. Wyroby te były eksponowane na ogólnopolskiej wystawie „Orient w sztuce polskiej” w Muzeum Narodowym w Krakowie w latach 90-tych XX stulecia. Nie brakuje pamiątek historycznych jak czako i epolet oficera Gwardii Narodowej z okresu Wiosny Ludów ze Lwowa lub Przemyśla oraz ładownica myśliwska Władysława Olechowskiego – organizatora powstania 1863 r. w Rzeszowie.
Zwracają uwagę osobliwości: minerały (ametysty) przywiezione z Brazylii oraz skamieliny z czeskiego Karlsbadu, koralowce z Adriatyku, żelazny ćwiek oraz kostka mozaiki z Pompejów czy skarabeusz – turystyczna pamiątka z XIX w. – falsyfikat udający wyrób staroegipski. Wystawa czynna będzie do końca lutego 2021 r.
