Planowana na wrzesień beatyfikacja rodziny Ulmów z Markowej, sprawia, że w tym roku Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką jest na Podkarpaciu obchodzony szczególnie uroczyście. W piątek 24 marca miejsce pamięci poświęcone dzielnemu małżeństwu odwiedzi prezydent Andrzej Duda. W kinie Zorza odbędzie się darmowa projekcja filmu „Matusia”, a wieczorem – koncert w Filharmonii Podkarpackiej, podczas którego zabrzmią na skrzypcach żydowskie melodie i muzyka z filmu „Lista Schindlera”.
W piątek 24 marca w całym kraju obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Na Podkarpaciu rangę zaplanowanych na ten dzień wydarzeń podnosi wizyta Andrzeja Duda. Prezydent Polski zainauguruje działalność Komitetu Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów podczas uroczystości w Markowej.
Właśnie w Markowej mieszkali Wiktoria i Józef Ulmowie, którzy w czasie holokaustu ukryli w swoim domu ośmioro Żydów. Zostali za to zamordowani wraz z siedmiorgiem swoich dzieci, w tym jednym nienarodzonym – Wiktoria była w siódmym miesiącu ciąży. Zginęli 24 marca 1944 roku wraz z tymi, którym chcieli pomóc. Rodzina Ulmów stała się
symbolem humanitarnej postawy w nieludzkich czasach i przypomina wszystkich tych, którzy mieli odwagę w czasie drugiej wojny światowej zachować się podobnie.
Ulmowie są w gronie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a w 2003 r. rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny. W grudnia 2022 roku papież Franciszek wyraził zgodę na wydanie dekretu o męczeństwie rodziny Ulmów. Beatyfikacja odbędzie się 10 września w Markowej.
Od 2018 roku w rocznicę śmierci Ulmów w Polsce obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów. Inicjatorem jego ustanowienia był prezydent Andrzej Duda, który dwa lata wcześniej w 2016 roku wziął udział w otwarciu muzeum w Markowej i zasadził drzewko w Sadzie Pamięci. Teraz odwiedzi Markową po raz drugi.
Otwarcie Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej w 2016 roku. Fot. Tadeusz Poźniak
O godz. 11.45 prezydent RP złoży wieniec pod pomnikiem ofiar Holocaustu i bezimiennych „Ratujących”. W południe na „Ścianie Pamięci” w Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej zostanie odsłoniętych 5 tabliczek poświęconych pamięci osób ratujących Żydów: Stefanii i Antoniego Wawrzaszków, Marii i Szymona Fołtów oraz ich dzieci: Aleksandry, Bronisławy, Antoniego i Władysława, Marii i Ludwika Kilianów, Karoliny i Jana Kilianów oraz Piotra Kapłona. O 13:00 pod pomnikiem Ulmów wieńce złożą także delegacje władz rządowych i samorządowych oraz organizacji społecznych.
Pół godziny później, o godz. 13:30, w Muzeum w Markowej wykłady wygłoszą: ks. Witold Burda, postulator procesu beatyfikacyjnego Rodziny Ulmów, Maria Ryznar-Fołta, przewodnicząca Rady Gminy Markowa i dr Mateusz Szpytma, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej.
O godz. 16:00 na cmentarzu zaplanowano modlitwę i złożenie kwiatów na grobie rodziny Ulmów oraz grobach „Ratujących” z Markowej: Doroty i Antoniego Szylarów oraz ich córki Zofii Brody, Heleny i Jana Cwynarów, Katarzyny i Michała Cwynarów, Weroniki i Jana Przybylaków, Marii i Michała Barów oraz ich córki Weroniki.
Po wizycie na cmentarzu o godz. 17:00 w kościele mszę św. w intencji Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej i dziękczynną za zakończony proces beatyfikacji rodziny Ulmów odprawi ks. abp. Adam Szal.
Piątkowe uroczystości zakończy o godz. 19:00 koncert w Filharmonii Podkarpackiej w Rzeszowie.
Koncert w Filharmonii Rzeszowskiej
Podczas specjalnego koncertu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Podkarpackiej, którą dyrygować będzie Tomasz Chmiel, wystąpi sopranistka Katarzyna Oleś-Blacha oraz skrzypek Roman Reiner.
Publiczność będzie miała okazję zasłuchać się w utworach związanych m.in. z kulturą żydowską, w tym opartą na melodiach hebrajskich kompozycję „Kol Nidrei” – dzieło niemieckiego kompozytora Maxa Brucha, który ponad sto lat temu piastował stanowisko pierwszego dyrygenta Liverpool Philharmonic Orchestra.
W programie piątkowego koncertu jest również „Nigun” Ernsta Blocha – utwór zainspirowany postacią jednego z twórców chasydyzmu na dawnych ziemiach polskich – Izraela Ben Eliezera, zwanego Baal Szem Tow (Mistrzem Świętego Imienia). Pierwszą część koncertu zamykać będą nastrojowe utwory Johna Williamsa, pochodzące z nagrodzonego Oscarami filmu Stevena Spielberga – „Lista Schindlera”. W drugiej części koncertu natomiast zabrzmi „III Symfonia Pieśni żałosnych” op. 36 Henryka Mikołaja Góreckiego – poruszające dzieło napisane na orkiestrę symfoniczną i głos sopranowy. Składa się z trzech pieśni – lamentów. Skrajne części są obrazem cierpienia matki po stracie dziecka, a środkowa, to modlitwa więźniarki zapisana na ścianie jednej z gestapowskich katowni „Palace” w Zakopanem. „ III Symfonia Pieśni żałosnych” przyniosła Góreckiemu międzynarodową sławę i okrzyknięta został arcydziełem muzyki symfonicznej XX wieku.
Na koncert można jeszcze kupić bilety. Normalny kosztuje 30 zł, a ulgowy 20 zł.
Seans w kinie Zorza gratis
W piątek o godz. 17.00 można również wybrać się na bezpłatny pokaz filmu „Matusia”, na który do kina Zorza zaprasza rzeszowski oddział Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie. Film opowiada o Matce Matyldzie Getter, przełożonej Prowincji Warszawskiej, która była inicjatorką akcji ratowania dzieci żydowskich podczas II wojny światowej przez zakonnice Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. Zobowiązała się przyjąć każde dziecko osób aresztowanych lub znajdujących się w trudnych warunkach materialnych.
Poprzez rozbudowaną sieć sierocińców prowadzonych przez Zgromadzenie, udało jej się uratować ponad 500 dzieci, a także około 250 dorosłych. Dzięki staraniom ocalonych przez nią Żydów Instytut Yad Vashem: World Holocaust Center, Jerusalem pośmiertnie nadał jej tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Siostra Matylda Getter współpracowała również z konspiratorami z Polskiego Państwa Podziemnego i prowadziła akcje niesienia pomocy osobom aresztowanym przez Niemców. Wspierała ludność cywilną podczas Powstania Warszawskiego. Mówiła, że: „Ktokolwiek przychodzi na nasze podwórko i prosi o pomoc, w imię Chrystusa, nie wolno nam odmówić”.
7 tysięcy Sprawiedliwych
Polacy ratujący Żydów to prawie 7 tys. znanych z imienia i nazwiska bohaterów, upamiętnionych przez izraelski Instytut Yad Vashem, oraz tysiące tych, którzy pozostali anonimowi.
Przypomina o nich wystawa, którą do końca marca można obejrzeć przy Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie na tarasie od strony Ogrodów Bernardyńskich. Przygotowana została przez dr hab. Elżbietę Rączy, Igora Witowicza i dr. Marcina Krzanickiego z rzeszowskiego IPN. Poprzez bogaty materiał archiwalny ilustruje stałe i doraźne formy pomocy Żydom, polegające m.in. na udzielaniu im schronienia, przekazywaniu jedzenia czy wyrabianiu fałszywych dokumentów.
Przypominaniem o Sprawiedliwych zajmuje się również Instytut Pileckiego. W ramach programu „Zawołani po imieniu” upamiętnia Polaków, którzy ponieśli śmierć, ratując Żydów podczas okupacji niemieckiej. W całej Polsce z inicjatywy tej instytucji ustawiono trzydzieści kamieni-pomników. Przy każdym z nich piątek 24 marca odbędą się uroczystości upamiętniające lokalnych bohaterów. W Rzeszowie o godzinie 12:00 władze miasta złożą kwiaty przed kamieniem pamięci Michała Stasiuka na Placu Cichociemnych. Stasiuk w czasie wojny pomagał Żydom ukrywającym się w piwnicach pod rzeszowskim Rynkiem i został za to przez Niemców zamordowany.
