Europejski Trybunał Praw Człowieka wyrokiem uznał, że blankietowy zakaz sprzedaży ziemi rolnej narusza prawo do poszanowania mienia właściciela tej ziemi. Chociaż zakaz jest oficjalnie tymczasowy, to ze względu na nieokreśloność terminu jego uchylenia i zbyt dużą inwazyjność środków Trybunał nie przychylił się do argumentów popierających zakaz.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 22 maja 2018 roku, połączone skargi nr 846/16 i 1075/16.
Komentarz AXELO (aplikant radcowski Łukasz Łoziński)
Sprawa pochodzi z wniosków (nr 846/16 i 1075/16) dwóch obywateli ukraińskich przeciwko Ukrainie na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Działka pierwszej skarżącej została wydzierżawiona prywatnej firmie za czynsz w naturze w postaci ziarna lub oleju słonecznikowego. Drugi skarżący wydzierżawił teren spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, za co pobiera stosowny czynsz w formie pieniężnej.
Zakaz sprzedaży gruntów rolnych miał początkowo obowiązywać do 2005 roku. Regulacje w tym zakresie wprowadzały: ustawa nr 2242-III z dnia 18 stycznia 2001 roku oraz przepisy przejściowe uchwalonego 25 października 2001 roku kodeksu ziemskiego, których zadaniem było umożliwienie rządowi przyjęcie pakietu stosownych reform, mających na celu utworzenie dojrzałego rynku obrotu nieruchomościami rolnymi wraz z kompleksową infrastrukturą.
Przepisy przejściowe obejmują większość gruntów rolnych i dopuszczają odstępstwa wyłącznie w przypadku dziedziczenia, zamiany lub wywłaszczenia na cele publiczne. Zakaz dotyczy również zmiany w dotychczasowym użytkowaniu gruntów, poza przypadkami wskazanymi w ustawie. Przepisy przejściowe przewidują, że ograniczenia mają obowiązywać do momentu wejścia w życie ustawy o obrocie gruntami rolnymi, co nastąpi nie wcześniej niż przed 1 stycznia 2019 r. Skarżący zarzucili, że ograniczenia prawne mające zastosowanie do ich ziemi naruszają prawo do spokojnego korzystania z własności, które jest zagwarantowane w art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał uznał takie stanowisko za zasadne, potwierdzając tym samym naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.
Rząd Ukrainy nie podał żadnych konkretnych powodów, dla których władze krajowe uznały tymczasowy, ogólny zakaz sprzedaży ziemi za jedyny i właściwy środek do osiągnięcia swoich pożądanych celów społecznych i gospodarczych. Co istotne dla rozstrzygnięcia Trybunału, władze ukraińskie konsekwentnie wskazywały na swój zamiar umożliwienia swobodnej sprzedaży i kupna ziemi rolnej z chwilą wprowadzenia infrastruktury rynkowej dla handlu nieruchomościami rolnymi. Jednakże, wbrew zapewnieniom wprowadzenia kompleksowej regulacji, moratorium na obrót gruntami rolnymi, które miało obowiązywać tymczasowo było wielokrotnie przedłużane i jest obecnie traktowane, biorąc pod uwagę praktyczne aspekty przedmiotowej regulacji, jako stale obowiązujące ograniczenie. Pierwotnie moratorium miało trwać trzy lata, co należy uznać za wystarczający czas na wprowadzenie stosownych regulacji. Rząd nie podejmował jednak żadnych adekwatnych działań celem uwolnienia rynku nieruchomości rolnych.
W 2011 roku zatwierdzono w pierwszym czytaniu projekt ustawy w tym zakresie, jednak nie podjęto dalszych prac legislacyjnych, a kolejno wyznaczane terminy przyjęcia nowej ustawy o obrocie ziemią rolną były wielokrotnie i bez żadnych konsekwencji lekceważone. Obecnie moratorium jest praktycznie bezterminowe, wprowadzając niepewność obowiązującego prawa.
Przy ocenie wagi ograniczeń nałożonych na strony skarżące, trybunał wziął pod uwagę jako istotne czynniki: długość obowiązywania ograniczeń, szeroki zakres ograniczeń oraz faktyczne zahamowanie rozwoju rolnictwa, w tym zablokowanie dostępu do pożyczek bankowych, których spłata mogłaby być zabezpieczona na gruncie. Trybunał uwzględnił jednak cele ograniczeń prawnych w obrocie gruntami rolnymi wskazując, że nie można uznać moratorium za całkowicie nieuzasadnione, ponieważ służy unikaniu nadmiernej koncentracji gruntów rolnych w rękach wąskiej grupy osób oraz wycofaniu gruntów z upraw rolnych. Szeroki zakres ograniczeń uniemożliwia jednak swobodę najmu czy dzierżawy gruntu, jak również wykorzystywanie go w zakresie innym niż rolnictwo osobom, które przebywając stale na obszarach miejskich, nie są związane życiowo i zawodowo z działalnością rolną. Powyższe wskazuje na to, iż proporcjonalność środka ograniczającego prawa skarżących nie została merytorycznie zbadana ani na etapie ustawodawczym, ani na poziomie indywidualnym.
Trybunał dalej konkludował, iż wspomniana niepewność wynikająca z wielokrotnego przedłużenia moratorium sama w sobie przyczyniła się do obciążenia nałożonego na skarżących. Urzeczywistnienie jednego z kluczowych elementów ich własności, prawa do dysponowania swoją własnością, stało się przedmiotem ustawodawstwa, którego uzupełnienie zostało odroczone w sposób, który wydaje się nieprzewidywalny i niewystarczająco wyjaśniony.
Tak więc, prawa własności skarżących zostały praktycznie pozbawione mocy i stały się niewykonalne. Jest to widoczne szczególnie w świetle długiej zasady orzecznictwa Trybunału, zgodnie z którą Konwencję należy interpretować i stosować w sposób, który sprawia, że jej gwarancje są praktyczne i skuteczne, a nie teoretyczne i iluzoryczne. Wobec braku rzetelnego uzasadnienia przez rząd środków mających zastosowanie do gruntów skarżących, Trybunał stwierdził, że pozwane państwo przekroczyło szeroki margines uznania w tej dziedzinie i nie zachowało równowagi pomiędzy ogólnym interesem państwa, a prawem własności skarżących.
Aby szczegółowo omówić poruszone zagadnienia, skontaktuj się z AXELO. www.axelo.pl
Informacje zawarte w niniejszym artykule/komentarzu mają charakter skrótowy i informacyjny. Informacje te nie powinny zastępować szczegółowej analizy poruszanych w nim zagadnień, jak również stanowić podstawy podejmowania decyzji biznesowych lub jakichkolwiek innych czynności prawnych lub faktycznych.
