Maksymilian Rosenbluth, dukielski Żyd miał 16 lat, gdy w 1924 roku wstąpił do polskiej armii. Skłamał, podając że ma 18 lat, ponieważ księgi narodzin zostały zniszczone podczas I Wojny Światowej. Po dwóch latach w polskim wojsku wrócił do Dukli, pracował jako pomocnik piekarza, piekarz, w końcu dorobił się własnej piekarni. W 1938 roku udało mu się wyjechać do Stanów Zjednoczonych… a w 2015 roku Duklę odwiedził jego syn, Philip Ross. To jedna z wielu historii, jakie poznamy podczas V Dni Kultury Żydowskiej – „Niepodległa Wielokulturowa”, już za tydzień, od 3 do 5 sierpnia w Dukli. Będzie szabat, rekonstrukcja przedwojennego targu oraz modlitwa ekumeniczna na Cmentarzu Żydowskim.
I jak co roku do niewielkiego miasteczka przy granicy ze Słowacją, na co dzień biednego i zapomnianego, zjedzie tłum gości. Działające tam od 7 lat Stowarzyszenia Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej – Sztetl Dukla założone i kierowane przez Jacka Koszczana, jakby na przekór powszechnemu marazmowi, walczy o Duklę otwartą na turystów, wielokulturową, otwartą na świat, umiejącą czerpać ze swej przeszłości, by budować przyszłość.
Sam Koszczan jest autorem scenariuszy do filmów „Dlaczego” oraz „Sumienie”, w które zaangażował młodych ludzi z Dukli i okolic. Dzięki jego staraniom i wiedzy udało się doprowadzić do uhonorowania medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata dwóch rodzin z Gminy Dukla. Jest też organizatorem spotkań młodzieży z Polski i Izraela ze Sprawiedliwą, a od 5 lat wspólnie z innymi pasjonatami ze Stowarzyszenia Sztetl Dukla organizuje Dni Kultury Żydowskiej.
– Przez tych kilka lat udało się zrobić tyle dobrego, zgromadzić wokół przedsięwzięcia tak wiele wspaniałych osób, że nie możemy zatrzymać się w pół drogi – mówi Jacek Koszczan. – Tegoroczne Dni rozpoczną się szabatem w piątek, 3 sierpnia w Transgranicznym Centrum Wymiany Kulturalnej. Odmówimy kidusz nad kielichem wina, która to modlitwa rozpoczyna szabat. Nie zabraknie też żydowskich dań: sałatki śledziowej, kawioru żydowskiego, czy sałatki zmaniaczanej oraz żydowskiej muzyki. Potrawy wprawdzie nie będą koszerne, ale na pewno nie będzie wieprzowiny.
Tegoroczne Dni Kultury Żydowskiej ze swoją okrągłą rocznicę przypadają w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Stąd m.in. na plakacie promującym wydarzenie zdjęcie Maksymiliana Rosenblutha, dukielskiego Żyda, który służył w polskiej armii oraz nawiązanie do niepodległej i wielokulturowej Polski, jaka narodziła się w 1918 roku. Taka też była w Dukli, gdzie mieszkali obok siebie Polacy, Żydzi, Łemkowie i Rusini.
Do tamtych czasów wróci Dukla w sobotę, 4 sierpnia, gdy na Rynku odbędzie się rekonstrukcja przedwojennego targu w strojach z epoki, ze straganami Łemków i sklepikami Żydów oraz gazeciarzami rozdającymi „Gazetę Dukielską”.
– Udało się nam przygotować 12 – stronicową gazetkę w nakładzie 500 egzemplarzy, w której znajdą się teksty z lat 1830-1939. Prawdziwy rarytas – dodaje Jacek Koszczan.
Także w sobotę w Muzeum Historycznym – Pałac w Dukli odbędzie się konferencja naukowa „Niepodległa Wielokulturowa”. Wieczorem zaś Joanna Sarnecka na dukielskim rynku czytać będzie przedwojenną prasę.
Na niedzielę, 5 sierpnia zaplanowano modlitwę ekumeniczną na Cmentarzu Żydowskim w Dukli oraz warsztaty związane z ornamentyką macew i pochówkiem w judaizmie.
– Spodziewamy się ponad 100 gości z Polski i zagranicy, wśród nich wielu turystów, którzy przyjadą do nas m.in. z Iwonicza i Polańczyka. Dlatego nigdy nie miałem wątpliwości, że warto pracować, warto robić to, co robimy i myślę, że będzie w końcu normalnie – dodaje Jacek Koszczan.
V Dni Kultury Żydowskiej w Dukli – „Niepodległa Wielokulturowa”
Piątek 03.08.2018 r.
20.00 – 22.00 Szabat – Transgraniczne Centrum Wymiany Kulturalnej w Dukli
Trakt Węgierski 38
Sobota 04.08.2018 r.
07.00 – 12.00 Rekonstrukcja przedwojennego targu – Dukla Rynek
– Giełda staroci
– Grupa rekonstrukcyjna żołnierzy
– Warsztaty dla dzieci – schronisko młodzieżowe Rynek 9 Dukla
– Kocioł z gulaszem – gotowanie „na żywo”
– Muzyka „na żywo”.
– Wystawa „Niepodległa Wielokulturowa”.
– Gazeciarze.
– Wspólne zdjęcie godz. 11.00.
12.00 – 18.00 Konferencja Naukowa: „Niepodległa Wielokulturowa” – Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli.
12.00 – 12.15 Otwarcie konferencji, przywitanie gości
12.15 – 12.20 Wprowadzenie muzyczne
12.20-12.45 dr Dariusz Piotr Klimczak – Fundacja Maximum – Wielokulturowość niepodległej Rzeczypospolitej. Mit czy rzeczywistość?
12.45-13.10 mgr Konrad Sikora – teolog, filozof – Dialog z Innym, jako źródło wolności i niepodległości
13.10-13.35 dr Barbara Munk – Instytut Dialogu Międzykulturowego im. JPII w Krakowie – Wkład przedstawicieli mniejszości narodowych związanych z Żywcem w walkę o niepodległość, rozwój gospodarczy i kulturalny Polski
13.35-14.00 dr Bożena Józefów – Czerwińska – Akademia humanistyczna w Pułtusku – Kwestia chłopska: w czasie dążeń do odzyskania przez Polskę niepodległości oraz w okresie dwudziestolecia międzywojennego
Utwór muzyczny/przerwa herbaciana/rozmowy kuluarowe/dyskusje
14.10-14.35 dr Joanna Potaczek – historyk, organizator i koordynator podkarpackich przedsięwzięć historycznych, naukowych i upamiętnień – Żydowskie gminy wyznaniowe w Bieszczadach w okresie międzywojennym
14.35-15.00 mgr Piotr Sewruk – Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie w Lublinie – Kulturotwórcza rola lewicy żydowskiej w międzywojennym Lublinie
15.00-15.20 mgr Agnieszka Caban – Muzeum Dialogu Kultur, oddział Muzeum Narodowego w Kielcach – Relacje romsko-polskie na przełomie wieków
15.20-15.40 mgr Agnieszka Żukowska-Arent – Fundacja Maximum – Wielokulturowy obraz zagłady na podstawie Porajmos Dusana Savicia oraz S-War Sasy Stojanovicia
15.40-16.05 kpt. mgr Oleniacz Grzegorz – historyk, regionalista – Polacy, Żydzi i Ukraińcy na ziemi komanieckiej w dwudziestoleciu międzywojennym
Utwór muzyczny/przerwa herbaciana/rozmowy kuluarowe/dyskusje
16.15-16.40 dr Joanna Stepaniuk – Uniwersytet Warszawski – Inność (odmienność) – obcość: między postrzeganiem a wartościowaniem współczesnych ukraińskich emigrantek
16.40-17.05 dr Justyna Szlachta-Ignatowicz – Uniwersytet Warszawski – Kultura górnośląska – współpraca, próby separacji czy istnienie obok
17.05-17.30 mgr Magdalena Tomczyk – Uniwersytet Jagielloński – Parafie Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w dwudziestoleciu międzywojennym na obszarze II Rzeczypospolitej – szkic zagadnienia
17.30-17.55 kpt. mgr Marek Jakubus – historyk, regionalista – Rola szkoły dukielskiej w kształtowaniu postaw narodowych i patriotycznych w latach 1867 – 1918
18.00 dyskusja/ zakończenie i podsumowanie konferencji
20.30 – Czytanie performatywne przedwojennej prasy – dukielski rynek
Niedziela 05.08.2018 r.
17.00 – 17.30 – Modlitwa Ekumeniczna, pomnik na Cmentarzu Żydowskim w Dukli
17.30 – Warsztaty związane z ornamentyką macew i pochówkiem w judaizmie. Cmentarz Żydowski w Dukli
