Modlitwa z udziałem rabina na cmentarzu żydowskim w Rzeszowie, spotkania z potomkami podkarpackich Żydów połączone z prezentacją prac Niny Talbot, wykład w synagodze to tylko niektóre punkty Obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Przypada on na 27 stycznia, w rocznicę wyzwolenia Auschwitz. Obchody na Podkarpaciu rozpoczynają się już w czwartek 26 stycznia i potrwają do piątku 3 lutego. Ich program obejmuje 24 miast i miejscowości regionu.
Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu organizowane są w Rzeszowie i na Podkarpaciu od 2008 roku (na świecie od 2005) i w tym roku odbędą się po raz 15. Potrwają od czwartku 26 stycznia do piątku 3 lutego, chociaż sam dzień pamięci przypada na 27 stycznia. Tego dnia minie w tym roku 78. rocznica wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Głównym motywem obchodów rocznicowych jest początek zagłady w Auschwitz, która rozpoczęła się wiosną 1942 r. Wtedy to Niemcy rozpoczęli masowe deportacje Żydów do Auschwitz, władze obozowe zdecydowały o utworzeniu dwóch prowizorycznych komór gazowych w pobliżu obozu Auschwitz II-Birkenau.
Główne obchody w Rzeszowie rozpoczną się w piątek 27 stycznia o godz. 9.00. Ofiary Holocaustu zostaną uczczone modlitwą z udziałem rabina Yehoshua Ellisa z Warszawy i potomków byłych żydowskich mieszkańców obecnego województwa podkarpackiego, na nowym cmentarzu żydowskim przy al. Rejtana (wejście od ul. Dołowej). Cmentarz powstał w 1849 r. i został doszczętnie zdewastowany podczas II wojny światowej. Znajdują się tam nieliczne macewy oraz obelisk na grobie pomordowanych Żydów podczas Holokaustu, ufundowany w 1947 r. przez ocalonych Żydów rzeszowskich.
Kolejnym punktem na mapie Rzeszowa będzie pomnik – głaz zlokalizowany na terenie nieistniejącego już XVI-wiecznego cmentarza żydowskiego, zniszczonego w czasie II wojny światowej. Obecnie nazywanego placem Ofiar Getta. Ustawiono go przy ścieżce w pobliżu dwóch synagog: tzw. staromiejskiej i nowomiejskiej. Na monumencie wmontowana jest tablica pamiątkowa z inskrypcją mówiącą o tym, że w lecie 1942 r. zgromadzono w tym miejscu Żydów przed wywiezieniem ich do obozów zagłady. W tym miejscu o godz.11.00 oddany zostanie hołd wywiezionym i straconym ofiarom Holokaustu z Rzeszowa i okolic. Na godz. 12. zaplanowano otwarcie wystawy „Żydowski akropol” w Archiwum Państwowym w Rzeszowie przy ul. Warneńczyka 57.
W sobotę o godz. 10.00 w kościele farnym w Rzeszowie odmówiona zostanie modlitwa za ofiary Holocaustu, połączona z odczytywaniem nazwisk Polaków z Podkarpacia zamordowanych za pomoc niesioną Żydom oraz Żydów, którzy ponieśli śmierć wraz z nimi. Natomiast wieczorem o godz. 18.00 w Biurze Wystaw Artystycznych w Rzeszowie wykład „Tu się modlili, tu się spotykali – synagoga jako miejsce modlitwy i centrum życia społecznego” wygłosi Karolina Ożóg. Wydarzeniu towarzyszy wystawa „Ślady Przeszłości – fotografie Żydów rzeszowskich z końca XIX i początków XX wieku” autorstwa Marzeny Lorens i Rafała Kocoła z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.
W niedzielę spacer ku pamięci mieszkańców Rzeszowa zamordowanych podczas Holokaustu, o godz. 12 spod Kamienia Pamięci na Placu Ofiar Getta, poprowadzi Marta Wójcik ze Stowarzyszenia Rajsze.
W poniedziałek obchody przenoszą się do Uniwersytetu Rzeszowskiego, gdzie o godz. 9.00 zaplanowano prezentację książki malarki Niny Talbot z USA, pt. The Past is the Present (Nowy Jork 2022), poświęconej jej rodzinie z Dynowa i pracom artystycznym dotyczącym Holocaustu, a potomkowie rzeszowskich Żydów opowiedzą o losach rodzin Halpern, Ringler i Chonigsman w okresie Holocaustu.
Na wtorek dr hab. Elżbiety Rączy z rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, która wraz z prof. Wacławem Wierzbieńcem z Uniwersytetu Rzeszowskiego koordynuje Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu, przygotowała prelekcję pt. „Zagłada Żydów na podkarpaciu w okresie niemieckiej okupacji”, której będzie można posłuchać o godz. 10.00 w Liceum Sztuk Plastycznych im. Piotra Michałowskiego w Rzeszowie. Tam także prezentowana będzie książka Niny Talbot. Tego dnia odbędzie się także VII edycja konferencji dla nauczycieli „Jak uczyć o Holocauście? Rola instytucji muzealnych w nauczaniu o zagładzie Żydów”.
Tegoroczne obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu odbywać się będą w 24 miastach i miejscowościach regionu.
– W tym roku po raz pierwszy w obchody włączyła się gmina Wiśniowa. To na jej terenie w czasach II wojny światowej w leśnym kompleksie ukrywała się grupa Żydów licząca około 30-40 osób. Ukrywającym się pomagało kilkunastu Polaków. Niestety informacje o tym dotarły do Niemców. Większość Żydów została przez nich zamordowana. Zastrzelonych zostało także kilku Polaków, którzy brali udział w akcji pomocy. W miejscu, gdzie znajdowała się jedna z kryjówek żydowskich zostanie postawiona pamiątkowa macewa z wypisanym na niej nazwiskami osób ukrywających się w tym leśnym kompleksie. W uroczystości będą uczestniczyć zaproszeni goście z Izraela i Stanów Zjednoczonych – zapowiada Katarzyna Gajda-Bator z rzeszowskiego oddziału IPN. Instytut zwraca się z apelem, by 27 stycznia, w poszczególnych miejscach związanych z Holocaustem na terenie całego województwa podkarpackiego zapalono znicze.
XV Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu odbywają się pod patronatem Marszałka Województwa Podkarpackiego, a głównymi organizatorami są: Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, wspierani przez samorządy z całego regionu, Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Podkarpackie Kuratorium Oświaty, Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli, a także Stowarzyszenie Rajsze.
Program XV Obchodów Dni Pamięci o Ofiarach Holocaustu na Podkarpaciu – najważniejsze wydarzenia:
Czudec, 30 stycznia, godz. 10.00
Prezentacja książki Adama P. Salina, „Judej albo testament Ony” – spotkanie z autorem. W Zespole Szkół w Czudcu, ul. Parkowa 7, w godz. 10-13 – zwiedzanie wystawy poświęconej historii Żydów czudeckich (Izba Regionalna poświęcona pamięci Żydów Czudeckich, Gminna Biblioteka Publiczna w Czudcu ul. Słoneczna 2)
Dynów, 30 stycznia, godz. 10.00-13.00
Uroczystości w auli Liceum Ogólnokształcącego w Dynowie, podczas której odbędzie się spotkanie z malarką Niną Talbot z USA, której rodzina pochodzi z Dynowa, wystąpienie prof. Wacława Wierzbieńca z Uniwersytetu Rzeszowskiego, opowieść o rodzinach Halpern, Ringler i Chonigsman w okresie Holocaustu (o swoich bliskich opowiedzą: Rachel Halpern, Tamar Halpern, Szmuel Halpern, Dawid Ringler, Wiktoria Chonigsman), uczczenie ofiar Holokaustu modlitwą z udziałem Yehoshua Ellisa, rabina z Warszawy oraz Pinchasa Pompa, rabina z Dynowa na cmentarzu na Karolówce, wizyta w Centrum Historii Polskich Żydów w Dynowie przy ul. Łaziennej 70.
Głogów Małopolski, 2 luty, godz. 10.00
Złożenie przez delegację wieńców na mogiłach zamordowanych Żydów w 1942 r. w lesie Bór i przed bramą kirkutu w Głogowie Małopolskim, a godz. 11.00 – prelekcje w sali widowiskowej Miejsko-Gminnego Domu Kultury im. Franciszka Kotuli w Głogowie Małopolskim (Rachel Halpern, Tamar Halpern, Szmuel Halpern „Losy rodziny Halpernów”; Walenty Kotula „Pamięć o dawnych mieszkańcach pochodzenia żydowskiego z Głogowa Małopolskiego w pokoleniu powojennym”, dr Robert Borkowski „Zagłada Żydów z Głogowa Małopolskiego we wspomnieniach Teresy Mastalskiej-Chwiejczak”), o godz. 13.00 zwiedzanie wystawy poświęconej Holokaustowi w Miejsko Gminnej Bibliotece Publicznej im. Rudolfa Menerki w Głogowie Małopolskim, zwiedzanie parku im. Aleksandra Ładosia w Głogowie Małopolskim i muralu przedstawiającego „Grupę Ładosia” na terenie centrum przesiadkowego w Głogowie Małopolskim.
Gmina Wiśniowa, 31 stycznia, godz. 10
Posadowienie macewy upamiętniającej zbiorowy mord Żydów w lesie w Kozłówku i oddanie hołdu ofiarom tej zbrodni, o godz. 11.00 oddanie hołdu Polakom zamordowanym za pomoc Żydom przy obelisku obok kapliczki Matki Bożej Troskliwej w Kozłówku, a godz. 12.00 – konferencja w sali Powiatowego Centrum Kultury i Turystyki w Wiśniowej. W jej programie są m.in. wystąpienie rabina Yehoshua Ellisa i księdza Macieja Figury, prezentacja książki Niny Talbot pt. „The Past is the Present”, wykład profesora Wacława Wierzbieńca pt. „Mord dokonany przez Niemców w lesie w Kozłówku w lutym 1943 roku w świetle wspomnień Władysława Grochowskiego i dokumentacji archiwalnej”, wykład Mariana Irzyka pt. „Zbrodnie Niemców na Żydach i Polakach udzielających im pomocy w Kozłówku i okolicach”, wykład Agnieszki Nieradko „Prezentacja działań fundacji Zapomniane”, prezentacja filmu pt. „Dąb Józef w parku w Wiśniowej”, losy rodzin Halpern, Ringler i Chonigsman w okresie Holocaustu słowami ich potomków: Rachel Halpern, Tamar Halpern, Szmuela Halperna, Dawida Ringlera, Wiktorii Chonigsman.
Krosno, 27 stycznia – 1 luty
27 stycznia, godz. 10.00 – uczczenie pamięci ofiar Holocaustu na krośnieńskim kirkucie i przy tablicy upamiętniającej krośnieńskie getto przy ul. Franciszkańskiej
1 lutego, godz. 10.00 – wykład dr hab. prof. UR Elżbiety Rączy (UR, IPN Rzeszów) Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej w latach 1939-1945 i Żydów dla ludności polskiej w latach 1945-1949”
Lubaczów, 27 – 31 stycznia
27 stycznia, godz. 10.00 – spotkanie w Muzeum Kresów w Lubaczowie dla nauczycieli, pedagogów, bibliotekarzy, pracowników instytucji kultury, w którym udział wezmą: Ora Regev-Heumann, Simon Lavee, o godz. 12.00 złożenie kwiatów pod pomnikiem na Plebańskim Polu, a godz. 17.00 spotkanie z Andrzejem Potockim, autorem książek: „Po tak wielu zostało tak niewiele… Żydzi w Podkarpackiem”, „Słownik biograficzny Żydów z Podkarpackiego”, „Śladami chasydzkich cadyków w Podkarpackiem”.
29 stycznia, godz. 16.00 – spacer „Śladami żydowskiego Lubaczowa” (zbiórka przy Muzeum Kresów)
30 stycznia – wykład dla młodzieży Zenona Fajgera z IPN Rzeszów „Zagłada Żydów polskich w czasie II wojny światowej” (o godz. 9.30 w MBP Lubaczów, a o godz. 11.15 w Zespole Szkół Publicznych w Lisich Jamach )
Przemyśl, 27 stycznia – 2 luty
27 stycznia, godz. 13.30 – uczczenie pomordowanych Żydów z przemyskiego getta pod pomnikiem przy ul. Kopernika 14, a godz. 14.45 – modlitwa ekumeniczna trzech wyznań na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Słowackiego
2 lutego, godz. 11.00 – Losy rodziny Ringler w okresie Holocaustu – spotkanie z potomkiem rodziny Davidem Ringler z Izraela (Archiwum Państwowe w Przemyślu, ul. Lelewela 4)
Rzeszów, 27 stycznia-2 lutego
27 stycznia
9.00 – 10.00 – Uczczenie Ofiar Holocaustu z udziałem Rabina Yehoshua Ellisa z Warszawy i potomków byłych żydowskich mieszkańców obecnego województwa Podkarpackiego (nowy Cmentarz żydowski, al. Rejtana – wejście od ul. Dołowej)
11.00 – 11.30 – Uczczenie Ofiar Holocaustu przy obelisku na starym cmentarzy żydowskim w Rzeszowie, ul. Bożnicza
12.00 – Otwarcie wystawy „Żydowski akropol” (Archiwum Państwowe w Rzeszowie, ul. Warneńczyjka 57)
28 stycznia
10.00 – 10.30 – Modlitwa za Ofiary Holocaustu, połączona z odczytywaniem nazwisk Polaków z Podkarpacia zamordowanych za pomoc niesioną Żydom oraz Żydów, którzy ponieśli śmierć wraz z nimi (Kościół Farny pw. Św. Wojciecha i Stanisława w Rzeszowie, pl. Farny 5)
18.00 – Wykład: Tu się modlili, tu się spotykali – synagoga jako miejsce modlitwy i centrum życia społecznego; Prowadzenie: Karolina Ożóg, Stowarzyszenie Rajsze (Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie ul. Sobieskiego 18)
Wystawa towarzysząca: Ślady Przeszłości – fotografie Żydów rzeszowskich z końca XIX i początków XX wieku; Autorzy: Marzena Lorens, Rafał Kocoł; Produkcja: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
29 stycznia
12.00 – Spacer: Tu mieszkali. Spacer ku pamięci mieszkańców Rzeszowa zamordowanych podczas Holokaustu; Plac Ofiar Getta w Rzeszowie, Kamień Pamięci, prowadzenie: Marta Wójcik, Stowarzyszenie Rajsze
1 lutego
9.00 – 10.00 – Prezentacja książki malarki Niny Talbot z USA, pt. The Past is the Present (Nowy Jork 2022), poświęconej jej rodzinie z Dynowa i pracom artystycznym dotyczącym Holocaustu (Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Historii sala 234, al. Rejtana 16c)
9.30 – 11.00 – Losy rodzin Halpern, Ringler i Chonigsman w okresie Holocaustu (o swoich bliskich opowiedzą: Rachel Halpern, Tamar Halpern, Szmuel Halpern, Dawid Ringler, Wiktoria Chonigsman)
11.30 – 13.00 – Prezentacja malarki Niny Talbot z USA pt. The Past is the Present (Nowy Jork 2022) poświęconej jej rodzinie z Dynowa i pracom artystycznym dotyczącym Holocaustu; Archiwum Państwowe (Rzeszów ul. Władysława Warneńczyka 57).
Wydarzeniom towarzyszyć będzie wystawa Żydowski Akropol; Archiwum Państwowe (Rzeszów ul. Władysława Warneńczyka 57)
2 lutego
10.00 – 10.30 – Prelekcja dr hab. Elżbiety Rączy (UR, IPN O/Rzeszów, Zagłada Żydów na podkarpaciu w okresie niemieckiej okupacji. (Liceum Sztuk Plastycznych im. Piotra Michałowskiego; ul. Stanisława Staszica 16 A)
10.30 – 11.30 – Prezentacja książki Niny Talbot z USA The Past is the Present, New Jork 2022 poświęconej jej rodzinie z Dynowa i pracom artystycznym dotyczącym Holocaustu. (Liceum Sztuk Plastycznych im. Piotra Michałowskiego w Rzeszowie, ul. Staszica)
VII edycja konferencji dla nauczycieli Jak uczyć o Holocauście? Rola instytucji muzealnych w nauczaniu o zagładzie Żydów
Sanok, 1-3 luty
1 lutego, godz. 10.00 – Katarzyna Krowiak (Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku), „Wycinanka żydowska – warsztaty edukacyjne dla młodzieży”, o godz. 11.00 – zwiedzanie obiektów kultury żydowskiej w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
2 lutego, godz. 11.00 – sesja pt. „Zagłada ludności żydowskiej na terenie okupowanej Polski podczas II wojny światowej (Zespół Szkół nr 1 w Sanoku, ul. Jana III Sobieskiego 23), w programie m.in.: dr Aleksandra Namysło „Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej’, dr Joanna Potaczek „Holocaust Żydów na ziemi sanockiej – zarys problematyki”, Joanna Albigowska „Wspomnienia ocalałych z Holocaustu”, Adam P. Salin (Niemcy) – prezentacja książki pt. „Judej albo testament Ony” (w książce między innymi poruszono problematykę represji za ratowanie Żydów przez Dorotę Wojtuń z Haczowa, babkę Romana Wojtunia, który jest inicjatorem, autorem i wykonawcą dwóch obelisków ku czci zamordowanych Żydów w Haczowie i Turzym Polu. Ta sesja zakończy się o godz. 13.15. O godz. 17.00 w Muzeum Historycznym w Sanoku dr Aleksandra Namysło jeszcze raz wygłosi wykład „Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej”.
3 lutego, godz. 11 – Uczczenie ofiar Holocaustu – sanockich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej (Cmentarz żydowski w Sanoku, róg ulicy Kiczury i Głogowej). Dr Joanna Potaczek z Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami opowie historię Zagłady Żydów sanockich i ich mordu na cmentarzu żydowskim w Sanoku, odbędzie się modlitwa ekumeniczna za ofiary Holocaustu z udziałem duchownych różnych wyznań, odczytane zostaną imion i nazwiska zamordowanych Żydów.
Tarnobrzeg, 27 stycznia, godz. 17.00
Wykład Tadeusza Zycha „Żyli wśród nas – Z tarnobrzeskiej “szafy pamięci” (Miejska Biblioteka Publiczna)
Tyczyn, 27 stycznia
Zapalenie zniczy na cmentarzu żydowskim w Tyczynie (ul. Parkowa), spacer tematyczny „Śladami tyczyńskich Żydów”, zapalenie zniczy na grobach tyczyńskich „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” na cmentarzu katolickim (ul. A. Mickiewicza), wykład dr Wojciecha Hanusa „ Akcja Reinhardt we wschodniej części byłego województwa lwowskiego”.
