Ta piękna warownia wzniesione w XIV w. stanowi jeden z najpiękniejszych przykładów trwałego powiązania budowli z krajobrazem. Położony jest na skalnym wzgórzu, na skraju Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. Pierwsze wzmianki o zamku pochodzą z roku 1348, kiedy to zamek Kamieniec należał do króla Kazimierza Wielkiego. Po roku 1390 został podarowany przez Władysława Jagiełłę podkanclerzemu Klemensowi z Moskorzewa, który rozbudował Zamek Wysoki, wzniósł od strony wschodniej Zamek Średni, a od strony zachodniej Przedzamcze Odrzykońskie jako antemuralium Zamku Wysokiego. W 1530 roku Kamienicki odsprzedał część zamku Sewerynowi Bonerowi, którego córka poślubia syna wojewody lubelskiego Firleja i od tej chwili Firlejowie stali się właścicielami jednej części zamku, druga część zamku w tym czasie była własnością Skotnickich. W kolejnych latach zamek był własnością: Scypinów del Campo, Kalinowskich i Jabłonowskich. To właśnie córka hrabiego Jabłonowskiego Zofia poślubiła Aleksandra Fredrę, który badając wniesione przez Zofie archiwum zamkowe natrafił na dokumenty sądowe Firlejów i Skotnickich. Waśń ta właśnie stała się genezą komedii Fredry „Zemsta” [1].
Rola Kamieńca jako warowni i punktu strategicznego skończyła się w I połowie XVII w. Pomimo remontów wnętrz podejmowanych przez kolejnych właścicieli, zamek w połowie XVIII w. coraz bardziej chylił się ku upadkowi, a w 1786 był już zrujnowany. Obecnie od 1998 roku ruiny są własnością Andrzeja Kołdera, który sukcesywnie remontuje poszczególne fragmenty zamku i właśnie w listopadzie 2023 rok zakończono prace remontowe przy zachodnie stronie warowni.
Zabezpieczenie zachodniej ściany Zamku Wysokiego było kontynuacją wcześniej wykonanych prac przy stronie północnej. Prace remontowe strony zachodniej przeprowadzono na podstawie programu napraw zaopiniowanego pozytywnie przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Krośnie. Były to prace bardzo trudne z uwagi na ukształtowanie terenu oraz wysokość zamku, o czym świadczy fakt, że tylko jedna firma w Polsce podjęła się postawienia rusztowania przy zachodniej ich ścianie. Jak się okazało wybudowany na skale obiekt, był kiedyś trudno dostępny dla agresorów, a dziś dla ekip konserwatorskich, gdzie większość prac rekonstrukcyjnych wykonano ręcznie.
Program docelowych prac naprawczych opracowano na podstawie przeprowadzonej wizji lokalnej na obiekcie w roku 2021 z uwzględnieniem programu zalecanych zabezpieczeń ruin, opracowanym przez dr inż. Stanisława Kaczmarczyka w roku 2019. Najbardziej zagrożonym fragmentem Wysokiego Zamku był ganek straży. Wynikało to zarówno ze skali zniszczeń spowodowanych procesem korozji atmosferycznej narastającej przez stulecia oraz wad pierwotnych wynikających z etapowej przebudowy i dobudowy Wysokiego Zamku. W trakcie wizji lokalnej zauważono następujące wady i zagrożenia. Podstawowa wadą był brak przewiązania muru między pierwotną zewnętrzną ścianą zamku wysokiego a dobudowaną wtórnie ścianą wewnętrzną. Kolejną postępującą degradacją zachowanego częściowo sklepienia kolebkowego przekrywającego ganek staży. W tym przypadku wyraźnemu rozluźnieniu uległa kamienna struktura przekrycia –przedstawiona na fot. 2, tracąc pierwotny kształt kolebkowy.
Rozluźnienie struktury sklepienia mogło skutkować wystąpienia awarii przekrycia i w efekcie całkowitym oddzieleniem się dobudowanej wtórnie ściany zewnętrznej. Element pełniący rolę klińca szczytowego – zwornika był już częściowo oddzielony od łuku, widoczny był prześwit oraz brak spoiwa. Następująca w wyniku degradacji zmiana kształtu przekrycia, powodowała zwiększenie sił poziomych przekazywanych na ściany zewnętrzne, a powstające siły poziome – rozpory, wpływały negatywnie na pogłębienie się oddzielenia nieprzewiązanej ściany wtórnej od pierwotnych ścian zamku wysokiego – fot. 3.
Szczelina oddzielająca osiągnęła szerokości ponad 10 cm w poziomie przejścia – poniżej sklepienia kolebkowego i zanikała stopniowo w niższych częściach muru.
Ponad to zauważono rozluźnienie elementów kamiennych nad przesklepionym otworem przedstawionym na fotografii 4.
Kolejną formą zagrożenia była rozluźniona struktura koronowego pasma zewnętrznej ściany Wysokiego Zamku, która stwarzała niebezpieczeństwo oddzielania się pojedynczych kamieni.
W celu zabezpieczenia zamku przed dalszą degradacją oraz udostępnieniem go do bezpiecznego zwiedzania zaproponowano szereg prac naprawczych, wzmacniających i odtworzeniowych, które obejmowały:
Znaczna część wymienionych prac Zamku Wysokiego od strony zachodniej została wykonana w 2023 r., na wykonanie prac naprawczych czeka jeszcze wewnętrzna część Zamku Wysokiego, Zamek Średni oraz piwnice.
Wykorzystane materiały:
[1] Materiały informacyjne o zamku www.zamekkamieniec.iq.pl
