Iwonicz –Zdrój jest jednym z najstarszych uzdrowisk w Polsce. Zaletą jest jego mikroklimat: duża zawartość jodu w powietrzu – taka jak w miejscowościach nadmorskich. Dolina, w której leży zdrój, otoczona lasami jodłowo-bukowymi oddalona jest od zatruwających środowisko zakładów przemysłowych i dużych aglomeracji miejskich.
Iwonicz-Zdrój od wieków znany jest ze swych wód leczniczych wydobywanych z głębokich odwiertów (1000 m) . Wody używane są do kąpieli leczących schorzenia narządów ruchu (neurologia, ortopedia i reumatologia) oraz do inhalacji leczących górne drogi oddechowe. Siedem gatunków wód mineralnych służy do kuracji pitnych układu trawiennego (wrzody żołądka, dwunastnicy). Miejscową specjalizacją jest leczenie osteoporozy i chorób skórnych, w tym łuszczycy (kąpiele w nasyconych solankach).
Na bazie słynnych wód iwonickich oparto produkcję leków i kosmetyków. Od prawie 90 lat uzdrowisko sprzedaje kostkę borowinową, zaś od ponad 140 sól jodobromową: do kąpieli, okładów i inhalacji. Na bazie wody termalnej i soli jodobromowej – na wzór francuskiego Vichy – uzdrowisko jako pierwsze w Polsce zaczęło produkcję kosmetyków. Obecny asortyment to 48 produktów. Np. solankowy płyn do kąpieli zawierający drobinki soli leczniczej zastrzeżony jest patentem.
„Uzdrowisko Iwonicz” jako jedno z pierwszych w kraju wprowadziło do swoich usług programy Wellness&Spa. Szeroką gamę zabiegów odmładzających skórę, poprawiających samopoczucie, relaksujących oraz upiększających, wykonuje się tu wyłącznie na naturalnych produktach: sól jodobromowa iwonicka, algi, glinki, cynamon, czekolada, koloidalne złoto.
Rocznie Uzdrowisko Iwonicz S.A. przyjmuje 10 tysięcy kuracjuszy (jednorazowo 520 osób). Dysponuje Szpitalem Uzdrowiskowym „Excelsior” oraz trzema zabytkowymi domami sanatoryjnymi: „Pod Jodłą”, „Stare Łazienki” i „Biały Orzeł”. Centrum powstałe od poł. XIX w. do lat 30-tych XX stulecia tworzy zespół unikalnej architektury.
Rymanów-Zdrój położony w otwartej, przewietrzanej przez południowe i wschodnie wiatry dolinie, ma najczystsze w kraju powietrze. Nie mogą równać się z nim uzdrowiska położone w sąsiedztwie regionów uprzemysłowionych: w Beskidzie Śląskim, Żywieckim, Gorcach czy Sudetach.
W tych warunkach odpoczywa 8 tysięcy kuracjuszy rocznie. Rymanów jest największym w Polsce ośrodkiem leczenia układu oddechowego u dzieci wynikającego z alergii. Na schorzenia płucne leczą się także dorośli. Przychodzą tu do zdrowia zawałowcy oraz pacjenci po interwencjach chirurgicznych: wszczepieniu by-passów i zastawek serca. Są oni kierowani bezpośrednio z podkarpackich szpitali, w sześć dni po operacji. Pacjenci z całej Polski przyjeżdżają – w trzy miesiące po operacji – na późną rehabilitację w szpitalach sanatoryjnych. Specjalnością Rymanowa jest leczenie narządów ruchu (ortopedia, choroby reumatyczne).
Rymanów dysponuje odpowiednią bazą miejsc: dla rehabilitacji ZUS jest ich 200 w szpitalach uzdrowiskowych, w sanatoriach 150 miejsc. Dla dzieci, które przyjeżdżają wraz z rodzicami zarezerwowano 300 miejsc. Wczesną rehabilitację kardiologiczną może odbywać 80 osób w turnusie. To zbyt mało. Trwa remont kapitalny domu wypoczynkowego „Polonia”, gdzie w II kw. 2011 znajdzie się kolejnych 120 miejsc. 45 proc. środków na inwestycję pochodzi z funduszy europejskich. Jako jedno z pierwszych w Polsce uzdrowisko oddało do użytku kriokomorę. Służy ona do rehabilitacji osób młodych, głównie sportowców po urazach. Potrzebny jest pełnowymiarowy kryty basen rehabilitacyjny. Trwają starania o pozyskanie środków (7-10 mln zł).
Atutem Rymanowa są bogactwa naturalne: wody solankowe z dużą zawartością jodu. Miejscowe borowiny znane są od dziesięcioleci ze swej wysokiej jakości.
Polańczyk położony jest w Bieszczadach, w samym sercu pasma Karpat wschodnich, 440 m nad poziomem morza, nad jednym z największych polskich sztucznych akwenów: Jeziorem Solińskim otoczonym koroną gór. Obecność zalewu nadaje klimatowi specyficzny, mniej ostry niż ma to zwyczaj w górach charakter. Kompleks uzdrowiskowy usytuowany jest na przepięknym półwyspie – z trzech stron otoczonym wodą.
Mikroklimat oraz źródła wód mineralnych sprawiły, że w 1974 Polańczyk otrzymał status miejscowości uzdrowiskowej. Profil leczniczy, to choroby ortopedyczno-urazowe, choroby górnych dróg oddechowych, reumatologiczne, kardiologiczne, nadciśnienie oraz cukrzyca. W Polańczyku jest 5 sanatoriów. Na miejscu jest tężnia solankowa. Jako zabiegi typu Spa oferowane są: masaże klasyczne, gorącymi kamieniami, pałeczkami bambusowymi, bańkami chińskimi.
Sanatoria świadczą usługi przez cały rok. Prowadzona jest rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS, lecznictwa uzdrowiskowego NFZ, PFRON; przyjeżdżają również liczni goście indywidualni. Na terenie centrum konferencyjno-uzdrowiskowego „Amer-Pol” i „Atrium” mieszczą się sale konferencyjne i bankietowe na 450, 150, 100, 50 i 20 miejsc, wyposażone w nowoczesny sprzęt multimedialny.
Horyniec-Zdrój to uzdrowisko nizinne otoczone lasami sosnowymi. Powietrze nasycone oparami olejków eterycznych, korzystne jest dla zdrowia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Leczone są tu także choroby kostno-stawowe, narządów ruchu i kręgosłupa oraz schorzenia reumatyczne, przemiany materii oraz choroby neurologiczne i kobiece. Można tu korzystać z kąpieli siarczkowych, kwasowęglowych, inhalacji, masaży suchych i podwodnych, natrysków wodoleczniczych, zawijania borowinowego, elektro- i światłolecznictwa, krioterapii, okładów parafinowych i hydroterapii. Naturalne bogactwa to borowiny oraz wody wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-magnezowe.
Horyniec ma klimat nizinny z chłodnymi zimami i ciepłą porą letnią. Kurort jest malowniczo położony nad rzeczką Glinianiec, na styku środkowego Roztocza i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Sprzyja to wycieczkom pieszym i rowerowym do Narola (znanego z barokowego pałacu) i do Nowin Horynieckich, gdzie znajduje się cudowne źródełko o właściwościach leczniczych oraz prehistoryczne kamienne kręgi zwane „Świątynią Słońca”.
Zakład kąpielowy w Horyńcu powstał przed I wojną światową staraniem księcia Aleksandra Ponińskiego. Rozkwit uzdrowiska przypada na lata międzywojenne, a później na przełom lat 60/70. Wcześniej zalety wód horynieckich docenił Jan Sobieski – Hetman Wielki Koronny Rzeczpospolitej.
Jako król Jan III Sobieski – niezadowolony z wyjazdów swej połowicy Marysieńki do kurortów francuskich – polecił swemu nadwornemu lekarzowi Wawrzyńcowi Braunowi zbadanie i opisanie wód Iwonicza. Opis ten został przesłany Jeanowi Baptyście Denisowi, nadwornemu lekarzowi Ludwika XIV. Właściwości wód iwonickich stały się przedmiotem naukowych posiedzeń lekarzy paryskich. Ich ukoronowaniem jest dzieło Denisa wydane w Paryżu w 1687 r. Jego tytuł brzmi: „Ciekawy opis źródła odkrytego w Polsce, które (…) leczy liczne Choroby i przedłuża Życie aż do stu pięćdziesięciu lat”. Zdrój iwonicki znany był już w XV stuleciu. Przed Braunem opisał go Wojciech Oczko, lekarz Stefana Batorego w dziele „Cieplice” wydanym w Krakowie w 1578. Ta data to udokumentowane początki tego uzdrowiska.
Po odkryciu źródeł solanki nad rzeką Tabor w 1876 r. właściciele Rymanowa: hr Anna i Stanisław Potocki założyli modny kurort. Leczyli się tu: Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Kornel Makuszyński, Janusz Meissner. W okresie międzywojennym na deskach „Dworca Gościnnego” występowali m.in.: Hanka Ordonówna, Zuza Pogorzelska, Adolf Dymsza, Mieczysław Fogg.
Pięć uzdrowisk na Podkarpaciu to dużo czy mało? Dla porównania: w województwie lubelskim są dwa (Nałęczów i Krasnobród), w świętokrzyskim i podlaskim – również po dwa (Busko Zdrój i Solec Zdrój, Augustów i Supraśl), w warmińsko-mazurskim tylko jedno: Gołdap. Dużą ich liczbę posiada Małopolska. Uzdrowiska mają więcej atutów od uczęszczanych miejscowości turystycznych.
Mamy byłe uzdrowisko na wyciągnięcie ręki. To podrzeszowski Nieborów. Miejscowe źródła miały – i mają do dziś – wodę z dodatkiem siarczków, znakomitą do kąpieli, która leczyła stany reumatyczne. W latach 20-tych z inicjatywy ks. prałata Sucheckiego zbudowano nieduży drewniany dom zdrojowy. Drugi postawili Żydzi. A ponieważ nadal brakowało miejsc, mieszkańcy Nieborowa bogacili się wynajmując prywatne kwatery kuracjuszom i letnikom. Dziś oba domy nie istnieją. Teren wokół studni z wodą leczniczą porasta zielsko. Nikt się dawnym zdrojem nie interesuje, choć w okolicach Rzeszowa powstają od hotele mające „Spa” (po angielsku: „zdrój” lub „miejscowość kuracyjna”) w nazwie.
Udokumentowane zasoby wód mineralnych występują na Podkarpaciu w ok. 20 miejscowościach. Są to: Czarna i Rabe w pow. bieszczadzkim, Komańcza w pow. sanockim i Lipa w przemyskim. Trzy pierwsze uzyskały w 1974 status uzdrowiska – na razie tylko na papierze. Oto ich zalety:
Czarna – położona na wysokości 500 m npm w Górach Sanocko-Turczańskich, u źródeł potoku Czarnego. Ma korzystny górski klimat, zasobna w wody mineralne wodorowo-węglanowo-wapniowe, sodowe, jodowe i siarczkowe. W 40 odwiertach (dokonanych przed 1939 r. ) stwierdzono znakomite solanki jodowo-bromowe (podobnie jak w Iwoniczu-Zdroju), szczawy słono-alkaiczne jodowo-bromowe (jak w Rymanowie-Zdr.), szczawy wodoro-węglanowo-sodowe (pokrewne wodom typu „Zuber” w Krynicy-Zdr.), wody siarczkowe wodorowo-węglanowo-wapniowo-magnezowe. Zasoby wód leczniczych są ogromne: można je stosować do kuracji pitnej na miejscu i butelkować. W Czarnej nie istnieje żadna baza uzdrowiskowa.
Rabe – wieś położona na 550 m npm, odległa 5 km od Baligrodu, otoczona dwoma rezerwatami przyrody: „Gołoborze” oraz „Cisy na Górze Jawor” posiada unikalne źródła wód mineralnych. Szczawy wodorowęglanowo-chlorowo-sodowe ze związkami arsenu stanowią unikat balneologiczny w skali europejskiej! Na razie nic konkretnego z tego nie wynika. Inwestycji brak.
Komańcza – górska wieś letniskowa położona na Obszarze Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego, w pobliżu dwóch Parków Krajobrazowych: Jaśliskiego i Ciśniańsko- Wetlińskiego. Występują tu siarczkowe wody mineralne. Na wschód od tej miejscowości w kierunku wsi Jawornik udokumentowano kolejne źródła. Można by tu leczyć układ oddechowy, kośćcowy, urazy układu ruchu, choroby kobiece, zawodowe i skórne. Na razie nie leczy się niczego.
Osobliwością Lipy – wsi w pow. birczańskim jest najdłuższe w Polsce lato (110 dni), nieskażone środowisko i malowniczy pejzaż Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. W okolicach wsi jest rezerwat cennego starodrzewu dębowego.
Do listy potencjalnych uzdrowisk dopisać można: Rudawkę Rymanowską (bogate źródła wód mineralnych i termalnych) oraz Tarnawkę – obie położone w gm. Rymanów, a także pobliskie wsie: Klimkówkę i Lubatówkę.
