Są najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim, upamiętniającym śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Jeżeli ustępują Bożemu Narodzeniu, to tylko pod względem komercyjnego rozmachu.
Tak jak opłatek jest symbolem Bożego Narodzenia, tak jajko jest znakiem Wielkanocy. Od zawsze i we wszystkich kulturach symbolem życia, płodności, zdrowia i pomyślności. Bez jajka nie wyobrażamy sobie wielkanocnego śniadania, bez jajka nie idziemy ze święconką do kościoła w Wielką Sobotę. W wielkanocnym koszyczku po prostu musi być symbol życia w postaci tych jadalnych oraz kolorowych i czekoladowych jajek – pisanek. Do tego baranek symbolizujący umęczonego Chrystusa oraz chleb, wędliny, chrzan, woda, sól, świąteczne ciasta, a na tym serweta i koniecznie bukszpan – symbol pokoju zastępujący gałązkę oliwną.
Obyczaj wielkanocnego malowania jajek wywodzi się jeszcze ze starożytności, Słowianom znany był od X wieku. Początkowo jaja zdobiły wyłącznie kobiety (obecność mężczyzn niwelowała magiczne właściwości pisanek), sama czynność była jednym z warunków zachowania ciągłości świata. Dziś wszystkie kolorowe jaja wielkanocne nazywamy pisankami, kiedyś sporządzano jednak rysowanki, skrobanki (jaja kunsztownie rzeźbione), nalepianki i wyklejanki. Niegdysiejsze motywy na skorupkach miały też własną symbolikę. Kolor żółty miał odniesienie do motywów solarnych, zieleń oznaczała wiosenne odrodzenie przyrody i miłość. Szkarłat i biel były oznaką szacunku dla duchów opiekujących się domem.
Najsłynniejszymi i najdroższymi na świecie jajkami wielkanocnymi są jajka Fabergé, nazywane tak od nazwiska ich twórcy – rosyjskiego złotnika Petera Carla Fabergé. Pierwsze jajko Fabergé powstało w 1884 roku na zlecenie rosyjskiego cara, Aleksandra III i było prezentem dla żony cara, Marii. Po śmierci Aleksandra III jego syn, Mikołaj II, kontynuował tradycję zamawiania jednego jajka na Wielkanoc. W środku jajka kryła się niespodzianka, która aż do momentu otworzenia podarunku była tajemnicą. Same jajka są przepiękne; ze złota, inkrustowane drogimi kamieniami, kością słoniową oraz macicą perłową. Na świecie zachowały się zaledwie 54 jajka Fabergé. Wyjątkowe na wyjątkową okazję, bo Wielkanoc, to najważniejsze dla chrześcijan święto.
Wielkanoc – czas nowego życia
Obchodzone zawsze w marcu albo kwietniu, w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca, poprzedzone 40. dniowym postem. Co ciekawe, w tradycji pogańskiej w okresie wiosennym też obchodzone było święto, w czasie którego ludzie radowali się z wejścia przyrody w czas wegetacji, w czas, kiedy siły zimna, zła, nocy musiały ustąpić miejsca budzącemu się życiu.
To w jakimś stopniu tłumaczy, dlaczego czas przed Wielkanocą jest czasem wiosennych, świątecznych porządków – bezwiednie usuwamy w ten sposób ślady zimy a jednocześnie zła i chorób z naszych domów.
W Wielopolu Skrzyńskim i Przeworsku zachował się zwyczaj – nieznany nigdzie indziej w Polsce – bicia w bęben w noc z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę. Hałasowanie ma wymiar symboliczny, ma odpędzić choroby i nieszczęścia od domostw.
Niedziela Wielkanocna zwana też Wielką Niedzielą albo Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego zaczyna się uroczystą rezurekcją (resurrectio z łaciny oznacza zmartwychwstanie), która swymi tradycjami sięga średniowiecza. Po niej następuje czas rodzinnego weselenia się. W gronie rodzinnym zasiadamy do uroczystego śniadania wielkanocnego, gdzie na stołach królują jajka, wędliny, wielkanocne baby i mazurki. W tej obfitości wyjątkowe jest jajko.
Symbol życia, zmartwychwstania, odrodzenia smakujemy na bardzo wiele sposobów – może być solo, zapiekane ze szparagami, z kapustą włoską albo dodane do tatarskiego befsztyku. Jajko jeszcze do niedawno uważane było za bombę cholesterolową, dziś jest nie do przecenienie w codziennej diecie. Najcenniejsze w jajku jest białko i to najlepiej przyswajalne. Jest jedynym produktem spożywczym zawierającym wszystkie aminokwasy egzogenne, to znaczy takie, których nasz organizm nie wytwarza, a które są mu niezbędne. Osoby względnie zdrowe, zjadające jedno jajko dziennie, nie są szczególnie zagrożone chorobą wieńcową. Nieprawdziwa jest bowiem powszechna opinia, że jajka są głównym winowajcom powstawania złego cholesterolu (LDL), a tym samym przyczyniają się do powstawania miażdżycy i chorób układu krążenia.
W rzeczywistości jajka są bogatym źródłem lecytyny, która dobrze wpływa na wątrobę i przeciwdziała powstawaniu m.in. kamieni żółciowych. Reguluje też ciśnienie krwi oraz zapobiega miażdżycy naczyń tętniczych. Lecytyna świetnie wpływa na mózg – dzięki niej łatwiej się uczymy i panujemy nad stresem. Zawarta w jajka luteina chroni wzrok przed szkodliwym promieniowaniem UVA i UVB, ponadto niszczy wolne rodniki, a tym samym zapobiega uszkodzeniu delikatnych naczyń włosowatych siatkówki i fotoreceptorów. Jajka to także dobre źródło minerałów, witamin z grupy B oraz A, D, E, które poprawiają wygląd skóry i wzmacniają kości.
Z Wielkanocą wiąże się też tradycja polewania wodą w Wielki Poniedziałek. Przed wiekami kawalerowie polewali panny, by zapewnić im urodę i płodność, dziś zwyczaj kropienia wodą święconą pól w poniedziałkowy ranek podtrzymują ciągle podkarpaccy rolnicy.
Tradycyjny koszyk wielkanocny składa się z Bożych Darów: chleba, jajka, soli, wędliny, sera, chrzanu, baby wielkanocnej, baranka oraz woda. Chleb święci się na pamiątkę chleba, który zstąpił z nieba, tj. Jezusa, i na upamiętnienie cudownego nakarmienia przez Niego rzeszy słuchających Go ludzi. Codziennie prosimy Boga w Modlitwie Pańskiej o chleb powszedni. A skoro mamy go z Bożej hojności, to dajemy go do poświęcenia. W Eucharystii postać chleba ma Ciało Pańskie, które jest pokarmem dla naszych dusz. Baranek wielkanocny jest symbolem Jezusa Zmartwychwstałego, ale także pokory i łagodności. Postawiony na stole przypomina, że Chrystus odkupił ludzi oraz że są oni przeznaczeni do wiecznego ucztowania na godach Baranka.
Wędlina jest wymownym symbolem dostatku i zamożności rodziny. Chrześcijanie są solą ziemi, ten potrzebny minerał nie tylko dodaje potrawom smaku, ale jest symbolem zachowania od zepsucia i ma właściwości oczyszczające. Chleb i sól są kwintesencją życia. Jajko symbolizuje płodność, odradzające się życie i znak zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią.
