W maju br. będzie gotowy budynek Muzeum Polaków Ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów. Ale otwarcie Muzeum nastąpi dopiero pod koniec roku. – Potrzeba kilku miesięcy na zorganizowanie ekspozycji wewnątrz budynku – podkreśla dr Mateusz Szpytma, historyk z krakowskiego oddziału IPN, pomysłodawca Muzeum, spokrewniony z Wiktorią Ulmą. Wczoraj w Markowej odbyły się uroczystości 71. rocznicy śmierci rodziny Ulmów i ukrywanych przez nich Żydów.
Budynek Muzeum ma kształt długiego prostokąta, zakończonego trójkątnym, ostrym dachem. Bryła obiektu wchodzi w głąb ziemi. Przed budynkiem znajduje się obszerny plac z tabliczkami z nazwiskami mieszkańców Podkarpacia zamordowanych za pomoc Żydom. Z kolei na murze przy Muzeum umieszczono nazwiska osób, które Żydów ratowały. Bezpośrednio przy Muzeum zaplanowano sad pamięci, w którym pojawią się nazwiska mieszkańców Markowej – Żydów i Polaków – tych, którzy zostali zamordowani lub zginęli podczas II wojny światowej.
Ekspozycja w Muzeum będzie trójjęzyczna – po polsku, angielsku i hebrajsku. Jej centralną część będzie stanowić wykonany ze szkła podświetlany kubik – dom Ulmów, w części z oryginalnym wyposażeniem (książkami, zdjęciami, starym stołem stolarskim itp.). Na ścianach tego kubika będą informacje o Polakach i Żydach z Podkarpacia przed okupacją i podczas niej, a także o ich losach po wojnie. W budynku Muzeum będą też biura i sala konferencyjna, gdzie będą umieszczane wystawy czasowe. Projektantem Muzeum jest Mirosław Nizio, warszawski architekt, który zaprojektował i zrealizował Wystawę Stałą Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
Rodzina Ulmów z Markowej ukrywała w czasie wojny ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmannów. 24 marca 1944 r. zarówno ukrywani Żydzi, jak i Józef Ulma wraz z będącą w ciąży żoną Wiktorią oraz ich małe dzieci: Stasia, Basia, Władziu, Franuś, Antoś, Marysia, zostali rozstrzelani przez niemiecką żandarmerię. Józef i Wiktoria Ulmowie w 1995 r. zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. W 2003 r. rozpoczął się w diecezji przemyskiej proces beatyfikacyjny całej rodziny Ulmów, który obecnie toczy się już w Watykanie.
W 2004 r. odsłonięto w Markowej pomnik poświęcony rodzinie Ulmów. W 2010 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Józefa i Wiktorię Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Imieniem Ulmów nazwano szkołę w Markowej, ulice w Łańcucie i Ostrołęce oraz dwa stowarzyszenia.
W 2007 r. z ideą budowy w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów wystąpili dr Mateusz Szpytma oraz Bogdan Romaniuk, prezes Stowarzyszenia Szczęśliwy Dom im. Rodziny Ulmów. 30 czerwca 2008 r. Sejmik Województwa Podkarpackiego jednomyślnie podjął uchwałę o utworzeniu w Markowej tego Muzeum.
Inwestorem przedsięwzięcia jest Samorząd Województwa Podkarpackiego, który przeznaczył na ten cel 6,5 mln zł, kolejny milion dołożyło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Gmina Markowa przekazała nieodpłatnie działki. 19 maja 2009 r. Zarząd Województwa Podkarpackiego podjął decyzję, że budową Muzeum zajmie się Muzeum-Zamek w Łańcucie. Prace budowlane prowadzi firma Skanska.
