Reklama
REKLAMA
Automatycznie wyświetlimy artykuł za 10 sekund
Przejdź do artykułu
Reklama
Reklama

Przedwojenna Warszawa na zdjęciach rzeszowskich Januszy

A A A
Antoni Adamski

Dodano: 07-03-2023

Fot. nr 17. Pałac Łazienkowski. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa

Fot. nr 17. Pałac Łazienkowski. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa

GALERIA ZDJĘĆ
Fot. nr 30. Helena Stanisz u podnóża schodów prowadzących do gmachu Zachęty. Obecnie Narodowej Galerii Sztuki. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 21. Osiedle domków jednorodzinnych zbudowane w modnym w  latach 30-tych stylu konstruktywistycznym.  Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 23. Widok Rynku Starego Miasta z fasadami świeżo odremontowanych kamieniczek. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 28. Pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 70. Budowa 60-metrowej wysokości wieżowca angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego Prudential (Przezorność) wzniesionego w latach 1931-34.  Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 963. Wille na Żoliborzu Urzędniczym. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Fot. nr 957. Helena Stanisz, z domu Janusz stoi obok  barokowego wazonu zdobiącego do dziś park Łazienkowski. Fot. Archiwum Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
Razem z Galerią Fotografii Miasta Rzeszowa przedstawiamy cykl niepublikowanych dotąd fotografii z Archiwum Edwarda Janusza i Rodziny. Galeria ma w swoich zbiorach blisko 2 tys. szklanych negatywów z tego zbioru: od okresu galicyjskiego po lata 40-te XX wieku. W drugiej połowie 2023 roku Galeria zamierza udostępnić je w formie elektronicznej, za pośrednictwem powstającego właśnie Cyfrowego Archiwum GFMR. 
 
- Warszawę fotografowała Helena Janusz – córka Edwarda Janusza, być może podczas wyjazdu z Tadeuszem Staniszem, za którego wyszła za mąż w 1935 r. Na oryginalnym, handlowym pudełku, w którym znajdowały się negatywy, widnieje odręcznie napisana data 1932 r – wyjaśnia Paulina Koń z Galerii Fotografii.
 
Obecnie przedstawiamy fotografie z Warszawy wykonane zapewne w pierwszej połowie lat trzydziestych. Na fot. Nr 30 pozuje najmłodsza córka Januszów – Helena, po mężu Stanisz. Pozuje ona w płaszczu lekko dopasowanym, sięgającym do połowy łydki. Na głowie nosi toczek. Helena stoi u podnóża schodów prowadzących do gmachu Zachęty – obecnie: Narodowej Galerii Sztuki. Został on zaprojektowany przez architekta i konserwatora zabytków Stefana Szyllera, otwarty w latach 1900 (budynek frontowy) i 1903 (południowe skrzydło). Przekształcony w czasie okupacji na Dom Kultury Niemieckiej budynek – uszkodzony w czasie Powstania Warszawskiego, przygotowany do podpalenia –  jednak ocalał. W dniu wykonania fotografii fasadę Zachęty zdobiły flagi - wywieszone z okazji święta państwowego (3Maja? - w tle widoczne są ledwie rozkwitające drzewa).
Reklama
 
Wczesną wiosną - sądząc po bezlistnych drzewach – robione były typowe "pamiątki ze stolicy": zdjęcia pałacu łazienkowskiego (fot. 17). Na zdjęciu nr 957 Helena stoi obok  barokowego wazonu zdobiącego do dziś park Łazienkowski. Inne ujęcie przedstawia pomnik Fryderyka Chopina (fot. 28). Wojna dopisała do ich historii tragiczne rozdziały. Podpalony jesienią 1944 r. pałacyk Stanisława Augusta Poniatowskiego stracił najcenniejsze zabytkowe wnętrza. Mimo że w jego murach wywiercono 1 tysiąc otworów do włożenia ładunków dynamitu Łazienki cudem ocalały. Ich odbudowę zakończono dopiero w 1965 r. Pomnik Fryderyka Chopina – dzieło Wacława Szymanowskiego – nie miał tego szczęścia. Pocięty przez okupanta na kawałki w 1940 r. został przetopiony. Zadziwiająca była zaciekła wrogość żołnierzy z Niemiec - ojczyzny najwybitniejszych kompozytorów wobec Chopina jako artysty. Zrekonstruowany po wojnie pomnik został odsłonięty ponownie w 1958 r.
 
Zwraca uwagę widok Rynku Starego Miasta z fasadami świeżo odremontowanych kamieniczek (fot. 23). Uczynił to prezydent Stefan Starzyński na początku lat 30-tych. Zofia Stryjeńska namalowała nowe dekoracje na fasadach budynków. Wcześniej starówka miała jak najgorszą opinię dzielnicy ruder i nędzy. W mieszkaniach jednopokojowych gnieździł się największy w mieście odsetek sublokatorów wynajmujących „kąt” w izbie. „Kurier Polski” tak opisywał typową staromiejską zabudowę w roku 1934: „Ciemna, długa sień dysząca wilgocią, wąska jak tunel. Podwórko jak otwór windy z czworokątem nieba na pułapie. Klatki schodowe, zagubione w ciemnościach, poręcze wskazują kierunek. Trzeba tej poręczy trzymać się kurczowo, a stopą po omacku szukać stopni, nierównych, wyszczerbionych od starości, nadużytych tupotem ludzkich nóg”.
Reklama
 
Do odbudowy Starego Miasta przystąpiono zaraz po wyzwoleniu. Kierujący zespołem architektów prof. Jan Zachwatowicz zaplanował w rekonstruowanych kamieniczkach mieszkania o nowoczesnym rozkładzie wnętrz. Wyburzone zostały zrujnowane oficyny. Na fasadach pojawiły się nowoczesne dekoracje z socrealistycznymi akcentami. Starówkę oddano do użytku w roku 1953. Każdemu, kto potraktowałby ją jako sztuczną „teatralną” dekorację polecam wizytę w Dreźnie. Nieopodal pałacu Zwinger o przebogatej rokokowej kamiennej dekoracji postawiono socjalistyczne bloki mieszkalne.
 
Na zachowanych fotografiach znalazł się także ważny obiekt architektury nowoczesnej. To 60-metrowej wysokości wieżowiec angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Prudential” (Przezorność) wzniesiony w latach 1931-34. Zbombardowany został we wrześniu 1939. Do 1955 r. był to najwyższy budynek stolicy. Później górowała nad nią iglica Pałacu Kultury i Nauki (wówczas) im. Józefa Stalina. 

„Prudential” zaprojektowany został przez Marcina Weinfelda, który brał również udział w powojennej jego odbudowie. Znane są widoki  przedwojennej i powojennej fasady. Na tej drugiej pojawiły się socrealistyczne akcenty:  pilastry  otrzymały dekoracyjne głowice. Dodano  kolumnadę do osobnego - parterowego pawilonu wejściowego. Wieżowiec stał się siedzibą hotelu „Warszawa”, działającego w latach 1954 – 2002 oraz ponownie od 2018 r. Obecnie przywrócono mu przedwojenną formę. Wywołało to liczne protesty miłośników Warszawy. Okazało się bowiem, iż nowy „Prudential” niewiele się różni od wznoszonych współcześnie wieżowców. Zaś socrealizm wraca obecnie do łask. A socrealistyczna fasada nowoczesnego gmachu – to teraz rzadkość (por. fasadę Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie).
Reklama
 
Dużo rzadsze są zdjęcia wykonane w trakcie budowy. Na fot. 70 oglądamy wznoszenie stalowej konstrukcji, której autorem był Piotr Bryła. Niewiele zachowało się fotografii z tego okresu, czyli z lat 1931-32.
 
Na przełomie XIX/XX stuleci architektura polska zaczęła poszukiwać własnego stylu. Zyskał on oparcie w narodowej tradycji – w stylu dworkowym. Powstawać zaczęły domy z portykiem kolumnowym, łamanym dachem (mansardowym polskim), niekiedy też z alkierzami. Zyskał  on szczególną popularność po odzyskaniu niepodległości i trwał do końca lat dwudziestych. W stylu tym powstawały gmachy użyteczności publicznej, dworce kolejowe, a nawet dworzec morski w Gdyni. Naturalnym było zastosowanie  stylu dworkowego w mniejszej skali: wille na Żoliborzu Urzędniczym przedstawia fot. 963. W ogrodzie siedzą Augustyn Urban z córką Krystyną, zidentyfikowani – podobnie jak Helena z domu Janusz - przez Paulinę Koń z Galerii Fotografii Miasta Rzeszowa. Augustyn Urban był mężem córki Edwarda Janusza – Marii. Prawnuczka Edwarda Janusza – Elżbieta Kaliszewska twierdzi, iż Augustyn Urban był radcą w Ministerstwie Skarbu i miał willę służbową na Żoliborzu.
 
Fot. 21 pokazuje inne w charakterze osiedle domków jednorodzinnych zbudowane w modnym w  latach 30-tych stylu konstruktywistycznym. Takim samym w którym rodzina Januszów zbudowała willę w Rzeszowie przy ul. Jagiellońskiej 24 w latach 1932-34. Willa jest dziełem Franciszka Stążkiewicza z Rzeszowa – nie architekta, lecz technika budowlanego, co stwierdził badacz rzeszowskiego modernizmu Paweł Kraus: „Budynek jest dobrym przykładem architektury luksusowej, a więc projektowanej „na miarę”, dla konkretnego użytkownika, przy wykorzystaniu trwałych i kosztownych materiałów. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na cokół budynku wyłożony łamanym piaskowcem – ewenement w ówczesnej architekturze mieszkaniowej Rzeszowa.”
Reklama
 
Wszystkie fotografie Rodziny Edwarda Janusza pochodzą z Archiwum Galerii Fotografii Miasta Rzeszowa. 
 
Pisząc tekst korzystałem z: E. Borecka, Portret Warszawy lat międzywojennych, Warszawa 1974, A. Ciborowski, Warszawa – o zniszczeniu i odbudowie miasta, Warszawa 1965, I. Kienzler,  Dwudziestolecie międzywojenne, t. 25 – Architektura, Warszawa 2014 oraz Wikipedia.
 
Edward Janusz - (1850-1914) urodzony we Lwowie, był studentem Politechniki Lwowskiej, a później oficerem armii austriackiej. W czasie pobytu w Raabs (Austria) zainteresował się malarstwem i fotografią. Tam  zawarł związek małżeński z Leopoldyną Krause (która będzie prowadziła  zakład w Rzeszowie po jego śmierci).  W 1880 roku Edward Janusz otworzył własny zakład fotograficzny na lwowskim Zamarstynowie. Po dwóch latach został fotografem w Złoczowie, zaś 1 lipca 1886 otworzył zakład w Rzeszowie przy ul. Sandomierskiej 18 (obecnie ul. Grunwaldzka). W 1898 r. wyróżniony został prestiżowym tytułem Cesarsko-Królewskiego Nadwornego Fotografa [cesarza Franciszka Józefa].  Pod szyldem E. Janusza firma działała w latach 1886-1951. Po śmierci założyciela - w przededniu wojny 1914 r. - zakład prowadziła Leopoldyna (która wcześniej miała swój własny zakład w Raabs). Po jej śmierci przejęła go najmłodsza córka Helena. Pomagała jej siostra, Maria i zaufani pracownicy m.in. Maria Boro. Podczas okupacji hitlerowskiej w zakładzie były też zatrudnione wnuczki Edwarda: Irena oraz Krystyna - córka Marii, matka Elżbiety Kaliszewskiej. Po drugiej wojnie zakład został prawowitym właścicielom odebrany; w 1951 r. powstała Spółdzielnia Fotografów im. 22 Lipca. Od lat 70-tych ubiegłego wieku zakład prowadzili ludzie niezwiązani już z  rodziną Januszów. Zdjęcia 
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
zobacz więcej

POLECANE

RZESZÓW WEATHER
Reklama

NASI PARTNERZY

zamknij

Szanowny Czytelniku !

Zanim klikniesz „Zgadzam się” lub zamkniesz to okno, prosimy o przeczytanie tej informacji. Prosimy w niej o Twoją dobrowolną zgodę na przetwarzanie Twoich danych osobowych przez naszych partnerów biznesowych oraz przekazujemy informacje o tzw. cookies i o przetwarzaniu przez nas Twoich danych osobowych. Klikając „Zgadzam się” lub zamykając okno, zgadzasz się na poniższe. Możesz też odmówić zgody lub ograniczyć jej zakres.

Zgoda

Jeśli chcesz zgodzić się na przetwarzanie przez Zaufanych Partnerów Grupy SAGIER Twoich danych osobowych, które udostępniasz w historii przeglądania stron i aplikacji internetowych, w celach marketingowych (obejmujących zautomatyzowaną analizę Twojej aktywności na stronach internetowych i w aplikacjach w celu ustalenia Twoich potencjalnych zainteresowań dla dostosowania reklamy i oferty) w tym na umieszczanie znaczników internetowych (cookies itp.) na Twoich urządzeniach i odczytywanie takich znaczników, kliknij przycisk „Przejdź do serwisu” lub zamknij to okno.
Jeśli nie chcesz wyrazić zgody, kliknij „Nie teraz”. Wyrażenie zgody jest dobrowolne. Możesz edytować zakres zgody, w tym wycofać ją całkowicie, przechodząc na naszą stronę polityki prywatności. Powyższa zgoda dotyczy przetwarzania Twoich danych osobowych w celach marketingowych Zaufanych Partnerów. Zaufani Partnerzy to firmy z obszaru e-commerce i reklamodawcy oraz działające w ich imieniu domy mediowe i podobne organizacje, z którymi Grupa SAGIER współpracuje.
Podmioty z Grupy SAGIER w ramach udostępnianych przez siebie usług internetowych przetwarzają Twoje dane we własnych celach marketingowych w oparciu o prawnie uzasadniony, wspólny interes podmiotów Grupy SAGIER. Przetwarzanie takie nie wymaga dodatkowej zgody z Twojej strony, ale możesz mu się w każdej chwili sprzeciwić. O ile nie zdecydujesz inaczej, dokonując stosownych zmian ustawień w Twojej przeglądarce, podmioty z Grupy SAGIER będą również instalować na Twoich urządzeniach pliki cookies i podobne oraz odczytywać informacje z takich plików. Bliższe informacje o cookies znajdziesz w akapicie „Cookies” pod koniec tej informacji.

Administrator danych osobowych

Administratorami Twoich danych są podmioty z Grupy SAGIER czyli podmioty z grupy kapitałowej SAGIER, w której skład wchodzą Sagier Sp. z o.o. ul. Mieszka I 48/50, 35-303 Rzeszów oraz Podmioty Zależne. Ponadto, w świetle obowiązującego prawa, administratorami Twoich danych w ramach poszczególnych Usług mogą być również Zaufani Partnerzy, w tym klienci.
PODMIOTY ZALEŻNE:
http://www.biznesistyl.pl/
http://poradnikbudowlany.eu/
http://modnieizdrowo.pl/
http://www.sagier.pl/
Jeżeli wyrazisz zgodę, o którą wyżej prosimy, administratorami Twoich danych osobowych będą także nasi Zaufani Partnerzy. Listę Zaufanych Partnerów możesz sprawdzić w każdym momencie na stronie naszej polityki prywatności i tam też zmodyfikować lub cofnąć swoje zgody.

Podstawa i cel przetwarzania

Twoje dane przetwarzamy w następujących celach:
• 1. Jeśli zawieramy z Tobą umowę o realizację danej usługi (np. usługi zapewniającej Ci możliwość zapoznania się z jednym z naszych serwisów w oparciu o treść regulaminu tego serwisu), to możemy przetwarzać Twoje dane w zakresie niezbędnym do realizacji tej umowy.
• 2. Zapewnianie bezpieczeństwa usługi (np. sprawdzenie, czy do Twojego konta nie loguje się nieuprawniona osoba), dokonanie pomiarów statystycznych, ulepszanie naszych usług i dopasowanie ich do potrzeb i wygody użytkowników (np. personalizowanie treści w usługach), jak również prowadzenie marketingu i promocji własnych usług (np. jeśli interesujesz się motoryzacją i oglądasz artykuły w biznesistyl.pl lub na innych stronach internetowych, to możemy Ci wyświetlić reklamę dotyczącą artykułu w serwisie biznesistyl.pl/automoto. Takie przetwarzanie danych to realizacja naszych prawnie uzasadnionych interesów.
• 3. Za Twoją zgodą usługi marketingowe dostarczą Ci nasi Zaufani Partnerzy oraz my dla podmiotów trzecich. Aby móc pokazać interesujące Cię reklamy (np. produktu, którego możesz potrzebować) reklamodawcy i ich przedstawiciele chcieliby mieć możliwość przetwarzania Twoich danych związanych z odwiedzanymi przez Ciebie stronami internetowymi. Udzielenie takiej zgody jest dobrowolne, nie musisz jej udzielać, nie pozbawi Cię to dostępu do naszych usług. Masz również możliwość ograniczenia zakresu lub zmiany zgody w dowolnym momencie.

Twoje dane przetwarzane będą do czasu istnienia podstawy do ich przetwarzania, czyli w przypadku udzielenia zgody do momentu jej cofnięcia, ograniczenia lub innych działań z Twojej strony ograniczających tę zgodę, w przypadku niezbędności danych do wykonania umowy, przez czas jej wykonywania i ewentualnie okres przedawnienia roszczeń z niej (zwykle nie więcej niż 3 lata, a maksymalnie 10 lat), a w przypadku, gdy podstawą przetwarzania danych jest uzasadniony interes administratora, do czasu zgłoszenia przez Ciebie skutecznego sprzeciwu.

Przekazywanie danych

Administratorzy danych mogą powierzać Twoje dane podwykonawcom IT, księgowym, agencjom marketingowym etc. Zrobią to jedynie na podstawie umowy o powierzenie przetwarzania danych zobowiązującej taki podmiot do odpowiedniego zabezpieczenia danych i niekorzystania z nich do własnych celów.

Cookies

Na naszych stronach używamy znaczników internetowych takich jak pliki np. cookie lub local storage do zbierania i przetwarzania danych osobowych w celu personalizowania treści i reklam oraz analizowania ruchu na stronach, aplikacjach i w Internecie. W ten sposób technologię tę wykorzystują również podmioty z Grupy SAGIER oraz nasi Zaufani Partnerzy, którzy także chcą dopasowywać reklamy do Twoich preferencji. Cookies to dane informatyczne zapisywane w plikach i przechowywane na Twoim urządzeniu końcowym (tj. twój komputer, tablet, smartphone itp.), które przeglądarka wysyła do serwera przy każdorazowym wejściu na stronę z tego urządzenia, podczas gdy odwiedzasz strony w Internecie. Szczegółową informację na temat plików cookie i ich funkcjonowania znajdziesz pod tym linkiem. Pod tym linkiem znajdziesz także informację o tym jak zmienić ustawienia przeglądarki, aby ograniczyć lub wyłączyć funkcjonowanie plików cookies itp. oraz jak usunąć takie pliki z Twojego urządzenia.

Twoje uprawnienia

Przysługują Ci następujące uprawnienia wobec Twoich danych i ich przetwarzania przez nas, inne podmioty z Grupy SAGIER i Zaufanych Partnerów:
1. Jeśli udzieliłeś zgody na przetwarzanie danych możesz ją w każdej chwili wycofać (cofnięcie zgody oczywiście nie uchyli zgodności z prawem przetwarzania już dokonanego na jej podstawie);
2. Masz również prawo żądania dostępu do Twoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przeniesienia danych, wyrażenia sprzeciwu wobec przetwarzania danych oraz prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym w Polsce jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Pod tym adresem znajdziesz dodatkowe informacje dotyczące przetwarzania danych i Twoich uprawnień.