Ponad 53% średnich i dużych firm w Polsce deklaruje, że dba o to, by ich kultura organizacyjna znacząco sprzyjała zdrowiu pracowników. Wynika to z deklaracji kadry zarządzającej zdrowiem i dobrostanem w tych firmach, zebranych w ogólnopolskim badaniu Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, zakończonym w listopadzie br. Reprezentatywna próba badawcza liczyła 1032 organizacje i odzwierciedlała ich strukturę branżową, kategorię wielkości zatrudnienia oraz lokalizację w podziale wojewódzkim.
Deklaracje te rozmijają się z kolejnymi. Tylko co czwarta firma przyznaje, że troszczy się o udział pracowników w procesach decyzyjnych, ich dostęp do informacji, otwartą i konstruktywną komunikację, natomiast jedynie co szósta dba o to, by procesy pracy i jej organizacja nie generowała nadmiernego stresu wśród zatrudnionych. Zaledwie co ósma twierdzi, że interesuje się tym, czego pracownicy oczekują od firmy w sprawach dotyczących ich zdrowia, a co dwunasta gromadzi i analizuje dane obrazujące zbiorczy stan zdrowia personelu. Wśród tych ostatnich tylko nieliczne firmy komunikują pracownikom lub prowadzą z nimi dialog na temat zbieranych ustaleń. I choć prawie wszystkie średnie i duże firmy w kraju kierują do pracowników jakieś działania lub rozwiązania sprzyjające ich zdrowiu, idące dalej niż obligacje wynikające z prawa pracy, to tylko co czwarta próbuje oceniać, jak te inicjatywy wpływają na zdrowie, dobrostan i styl życia personelu.
Nie tylko reprezentatywne badania firm, bo i te prowadzone wśród pracowników, a także doświadczenia eksperckie pokazują, że w kulturach organizacyjnych większości zakładów pracy zdrowie personelu nie ma dużego znaczenia (w przywołanym sondażu to duże znaczenie potwierdza tylko 11%). Wśród zarządzających brakuje też odzwierciedlonej w działaniach głębszej refleksji o wpływie społecznego środowiska pracy na zdrowie (bo aspektami fizycznymi zajmują się służby bhp), w tym ocen wdrażanych rozwiązań i benefitów, które dedykowane są zdrowiu personelu.
Aby ułatwić firmom tworzenie takich kultur organizacyjnych, które sprzyjają zdrowiu personelu, a także implementację takich strategii, projektów i działań, które dobrze odpowiadają potrzebom zdrowotnym pracowników specjaliści Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi opracowali i udostępnili do użycia niekomercyjnego 4 kwestionariusze. Są to: kwestionariusz badania subiektywnej oceny stanu zdrowia personelu firmy, Kwestionariusz diagnozy zachowań i postaw personelu wobec zdrowia, Kwestionariusz ewaluacji jakości wdrożenia promocji zdrowia w organizacji oraz Kwestionariusz oceny kultury zdrowia w zakładzie pracy.
Kwestionariusz badania subiektywnej oceny stanu zdrowia personelu to narzędzie do wykorzystania w zakładach pracy, które są zainteresowane poznaniem potrzeb zdrowotnych swoich pracowników oraz przemian tych potrzeb, tworzeniem i realizacją strategii, programów i działań służących ochronie i promocji zdrowia i dobrostanu pracowników zgodnie z dyrektywą EBHP (evidence based health promotion), oceną efektów wdrożonych przedsięwzięć prozdrowotnych, rozwijaniem wśród pracowników zainteresowania sprawami zdrowia i wspieraniem ich zaangażowania w tym obszarze, doskonaleniem wewnętrznej komunikacji dotyczącej zdrowia, jak również budowaniem wizerunku pracodawcy jako troszczącego się o zdrowie personelu. Służy on zebraniu informacji na temat subiektywnego postrzegania około 50 różnych aspektów stanu własnego zdrowia, dobrowolnie udzielanych przez pracowników. Informacje te mogą być wykorzystywane wyłącznie w formie zagregowanych danych – jako wyniku zbiorczej oceny subiektywnego poczucia zdrowia w danej organizacji. Szeroka diagnoza samooceny stanu zdrowia personelu ukazuje te kwestie, które z powodu niekorzystnej oceny stają się deficytem organizacji i w związku z tym wymagają szczególnej uwagi. Pokazuje też potencjały zdrowia, które mogą być wykorzystane w strategiach rozwojowych firmy. Przy cyklicznych pomiarach samooceny zdrowia zestawienie kolejnych ustaleń pozwala na obserwację skuteczności strategii i działań prozdrowotnych wdrożonych w zakładzie pracy (przy kontroli innych, zewnętrznych czynników wpływających na zdrowie personelu), a w konsekwencji na ich optymalizację.
Diagnoza ta, w swojej warstwie koncepcyjnej, odwołuje się do szerokiego pojęcia zdrowia (jako fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu). Obok uogólnionej oceny stanu zdrowia uwzględnia oceny wielu szczegółowych kwestii, które najczęściej pojawiają się w potocznym pojmowaniu zdrowia, czyli najczęściej utożsamiane są z tym pojęciem (co zostało ustalone w licznych badaniach dotyczących społecznych reprezentacji zdrowia). Nawiązuje też do koncepcji, które akcentują kwestie zdrowia psychicznego, dobrostanu (wellbeing) i jakości życia. Ponadto rozbudowane zostały pytania dotyczące oceny zdrowia w kontekście pracy. Wreszcie, ze względu na wyzwania związane z problemem starzenia się i kurczenia się zasobów pracy, uwzględniono kwestie subiektywnie postrzeganej dynamiki stanu zdrowia w najbliższej przyszłości. Dla pełnej oceny stanu zdrowia personelu ustalenia z samooceny warto uzupełnić o dane zebrane metodami obiektywizującymi (jak np. raporty medyczne, wskaźniki absencji, korzystania z oferty usług prozdrowotnych, pomiary w obszarze e-zdrowia, analizy danych demograficznych).
Kolejny kwestionariusz, będący w istocie uzupełnieniem poprzedniego, przeznaczony jest do diagnozy zachowań i postaw personelu wobec zdrowia. Umożliwia zebranie deklaratywnych informacji dających obraz związanego ze zdrowiem stylu życia pracowników – ich nawyków, działań, praktyk i przekonań kluczowych z punktu widzenia wpływu na stan zdrowia. Z uwagi, że wielu pracowników traktuje kwestie swojego zdrowia bardzo osobiście i nie zawsze chce dzielić się informacjami na ten temat z pracodawcą, szczególnie ważne jest, aby rygorystycznie respektować zasady pełnej dobrowolności przekazywania tych informacji (odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu) oraz poufności danych. Także tutaj pracodawca może korzystać z informacji zebranych na podstawie tego kwestionariusza wyłącznie w formie zagregowanej.
Kwestionariusz do ewaluacji jakości wdrożenia promocji zdrowia w organizacji to uwspółcześniona wersja narzędzia opracowanego już ponad dwie dekady temu. Jest on przeznaczony głównie dla osób, które animują programy promocji zdrowia w pracy – by mogły ocenić (indywidualnie lub zespołowo), na ile ich wdrożenia uwzględniają rekomendacje od lat gromadzone przez ekspertów w tym obszarze, a tym samym sprzyjają osiągnięciu oczekiwanych efektów zdrowotnych i biznesowych. Badania pokazują, że programy promocji zdrowia w zakładach pracy mogą przynosić istotny zwrot z inwestycji wtedy, gdy cechują się one wysoką jakością. Jakość tę można weryfikować z pomocą kwestionariusza i doskonalić w 6 obszarach: 1) znaczenie promocji zdrowia personelu w strategicznej polityce firmy, 2) przygotowanie wewnętrznych struktur organizacyjnych dedykowanych promocji zdrowia, 3) procesy planowania promocji zdrowia 4) ustanawianie celów w kontekście zróżnicowanych potrzeb zdrowotnych, 5) implementacja promocji zdrowia oraz 6) ewaluacja przebiegu, skutków i efektów programu. Każdy z tych obszarów opisano przez 3 szczegółowe kryteria, możliwe do prostej, trzystopniowej oceny.
Ostatni kwestionariusz służy ocenie kultury organizacyjnej, która jest jednym z kluczowych czynników warunkujących efekty i trwałość wdrożenia programów prozdrowotnych w zakładach pracy. Kultura zdrowia w organizacji to szeroko pojęte środowisko pracy, w którym ceni się zdrowie personelu, tworzy korzystne dla niego warunki oraz stymuluje, umożliwia, ułatwia i wspiera sprzyjające mu praktyki, co przejawia się zwłaszcza w wartościach i politykach organizacyjnych, zasobach materialnych i udostępnianych świadczeniach, sposobach zorganizowania procesów pracy, strukturach i rolach instytucjonalnych, praktykach zarządczych i komunikacyjnych, utrwalonych normach oraz obyczajach, postawach i przekonaniach, relacjach międzyludzkich. Kwestionariusz oceny kultury zdrowia w zakładzie pracy to narzędzie do samooceny organizacji, wspierające procesy jej rozwoju i doskonalenia w obszarze troski o zdrowie personelu. Wskazuje na te aspekty kultury organizacyjnej, które mają znaczący wpływ na zdrowie i zachowania prozdrowotne personelu, skłania do refleksji na temat ich stanu oraz pomaga analizować przemiany zachodzące w tych obszarach.
Wszystkie te kwestionariusze, opatrzone rekomendacjami dotyczącymi metodyki ich zastosowania, można bezpłatnie pobrać ze strony https://pracanazdrowie.pl/narzedzia-i-kalkulatory/. Opracowane zostały w ramach zadania realizowanego ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowanego przez Ministra Zdrowia.
