Reklama

Lifestyle

Alkohol w ciąży ?! Ani kropli

ARTYKUŁY SPONSOROWANE
Dodano: 12.12.2014
16622_coasz
Share
Udostępnij

Większość ludzi jest zapewne przekonana, że alkoholizm szkodzi zdrowiu. Upijanie się traktujemy jako społecznie naganne, zwłaszcza gdy dotyczy ono kobiet. Niewiele osób jednak wie, że alkohol, nawet w śladowych ilościach, może być toksyczny ale zdrowia i życia człowieka.

Matki spodziewające się dziecka, zwłaszcza gdy jest ono pierwszą ich pociechą, chętnie czytają poradniki dobrego macierzyństwa, słuchają rad bardziej doświadczonych mam oraz starają się skrupulatnie stosować do zaleceń lekarzy. Robią to wszystko po to, by zapewnić dziecku, które ma przyjść na świat, jak największy komfort.

Lekarze opiekujący się tymi matkami także troszczą się o ich pociechy z całych swych sił, posługując się swą wiedzą, ale i przekonaniami. Niestety, nie zawsze zdają sobie sprawę, że nawet najmniejsza ilość alkoholu w czasie ciąży może skutkować poważnym zaburzeniem rozwoju dziecka. Niestety, wciąż jeszcze zdarzają się lekarze, którzy zalecają tym matkom lampkę czerwonego wina dla poprawy hemoglobiny czy też przed snem, dla rozluźnienia i poradzenia sobie ze stresem. Niestety, wciąż jeszcze, albo coraz częściej, piwo przedstawiane jest jako „nie alkohol” lub słabszy = nieszkodliwy alkohol. Zapomina się przy tym, że nawet tzw. bezalkoholowe piwo ma w sobie 0,5% alkoholu – inaczej nie byłoby piwem. Alkohol jest teratogenem działającym na mózg zarówno dorosłego człowieka (o czym łatwo przekonać się, gdy po spożyciu „świat wokół wiruje”), jak i dziecka – już od momentu poczęcia.

Płodowy Zespół Alkoholowy (Fetal Alkohol Syndrome – FAS) dotyka dzieci, które w okresie prenatalnym wystawione były na działanie alkoholu. Dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z 2005 roku podają, że 33% kobiet piło alkohol w ciąży, 2/3 z nich nie było ostrzeganych przez lekarzy przed negatywnymi skutkami picia, a 16% usłyszało z ust lekarzy zachętę do regularnego spożywania niewielkich ilości czerwonego wina w ciąży. Aktualne dane podają, że w Polsce corocznie 9 tys. dzieci rodzi się z negatywnymi skutkami użycia alkoholu przez ich matki w ciąży (portal poradnikzdrowie.pl). Rodzaj i zakres szkód spowodowanych ekspozycją rozwijającego się płodu na alkohol zależy od kilku czynników: ilości spożytego przez matkę alkoholu, częstości picia, okresu ciąży, indywidualnych właściwości organizmu matki (predyspozycji genetycznych, stanu zdrowia, odżywiania itp.). W skrajnych przypadkach spożywanie alkoholu doprowadza do poronienia, w pozostałych do całego spektrum zaburzeń somatycznych (dotyczących budowy ciała) i czynnościowych (dotyczących funkcjonowania). Mitem jest, że FAS zdarza się tylko w środowiskach patologicznych, wśród dzieci matek pijących nałogowo.

FAS jest chorobą – posiada swój kod (Q86.0) w obowiązującej w naszym kraju klasyfikacji ICD-10. Jest zespołem objawów spowodowanych działaniem alkoholu na rozwijający się organizm dziecka (głównie mózg). Objawy te obejmują: zniekształcenia twarzy, upośledzenie wzrostu i dysfunkcje mózgu (skutkujące problemami z zachowaniem i uczeniem się) oraz czasami różnego rodzaju wady rozwojowe. Często występują tylko niektóre z nich. Mówimy wtedy o: alkoholowym efekcie płodowym (FAE), poalkoholowych zaburzeniach układu nerwowego (ARND), uszkodzeniach płodu spowodowanych alkoholem (FARC) wadach wrodzonych spowodowanych alkoholem (ARBD) czy częściowym FAS (pFAS). Terminy te opisują wielość możliwych kombinacji uszkodzeń spowodowanych alkoholem w okresie prenatalnym i wskazują, że nie zawsze FAS da się szybko i precyzyjnie zdiagnozować. Rozstrzygająca w diagnozie jest bowiem udowodniona ekspozycja na alkohol (nawet w niewielkiej dawce) w okresie prenatalnym.

Cechy charakterystyczne wyglądu twarzy dzieci z FAS to: krótki, zadarty nos, z obniżonym grzbietem i szeroką nasadą, spłaszczona lub słabo zaznaczona rynienka podnosowa i wąska górna warga, małożuchwie, szeroko rozstawione oczy, skrócone szpary powiekowe i opadające powieki, zmarszczka nakątna, zniekształcone płatki nisko osadzonych uszu. Cechy te widoczne są najwyraźniej w dzieciństwie (do ok. 10 roku życia) a potem stopniowo zanikają. Opóźnienie wzrostu dotyczy zarówno okresu prenatalnego, jak i późniejszego rozwoju. Dzieci z FAS mają niską wagę urodzeniową i mała głowę. Ich wzrost i waga zwykle są poniżej 10 centyla. Najbardziej ograniczające funkcjonowanie dziecka są jednak dysfunkcje centralnego układu nerwowego (mózgu).

Alkohol może uszkodzić obszary mózgu odpowiedzialne za prawidłowy rozwój funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Szczególnie narażone na działanie tej szkodliwej substancji są: ciało modzelowate, móżdżek, jądra podkorowe, hipokamp i płaty czołowe.

Ciało modzelowate odpowiedzialne jest m.in. za przekazywanie informacji między półkulami i ich współpracę w podejmowaniu codziennych decyzji. Wskutek jego uszkodzenia dziecko z FAS często zna zasady i oczekiwania społeczne, ale ich nie rozumie i nie potrafi według nich postępować – np. wie, co trzeba zrobić, gdy ma się brudne ręce, ale nie myje ich.

Móżdżek to obszar odpowiadający za funkcje motoryczne (koordynację, zgrabność, precyzję ruchów oraz równowagę) i sprawność uczenia się. Dziecko z FAS narażone jest na trudności motoryczne (np. garbi się siedząc, wciąż się przewraca, woli pracować na siedząco niż stojąc, łapie piłkę całym ciałem, wstaje odpychając krzesło itp.), zaburzenia motoryki narządów mowy (ma kłopoty z poprawną artykulacją, szczególnie trudnych dźwięków).

Zwoje podstawy (jądra podkorowe) regulują ruchy automatyczne (stąd trudności w opanowaniu nawyków i różnych umiejętności) i funkcje emocjonalne i poznawcze, zwłaszcza pamięć emocjonalną (związaną z przeżyciami) i proceduralną (zapamiętywanie jak coś zrobić).

Hipokamp odpowiada za uczenie się i pamięć. Dziecko z FAS ma kłopoty z zapamiętywaniem, np. pomimo wielogodzinnej nauki nie pamięta nic następnego dnia, przypomina sobie to czasem przy innej okazji, przywołuje odległe szczegóły, a nie pamięta co było wczoraj, nie kontynuuje przerwanej czynności, bo nie pamięta co przed chwilą robiło, nie potrafi odtworzyć informacji w poprawnej kolejności (np. dni tygodnia), odnaleźć strony w książce, chronologicznie ułożyć wydarzeń historycznych, niedokładnie odbiera i pomija informacje, ma lepszą pamięć wzrokową niż słuchową.

Płaty czołowe – najbardziej ludzka część mózgu, decydująca o samokontroli, zdolności do refleksji i myślenia abstrakcyjnego. Dziecko z FAS ma skłonność do impulsywnych reakcji i nadpobudliwości – wymaga częstych podpowiedzi, jak ma się powstrzymać oraz ciągłego nadzoru dorosłych. Jest chwiejne emocjonalnie i miewa zmienne nastroje, zdarzają mu się napady wściekłości i szału skierowane na innych lub też na samego siebie. Bywa depresyjne i ma niską odporność na frustrację – w sytuacjach stresujących nie potrafi odprężyć się lub samemu uspokoić, potrzebuje pomocy dorosłych. Prezentuje nietypowe reakcje (odbierane często jako złe zachowanie) w sytuacjach nieznanych lub budzących niepokój. Nie potrafi czekać, trudno skupia i przenosi uwagę. Ponieważ samo nie potrafi wyciągać wniosków ze swego zachowania, wciąż powtarza te same błędy i potrzebuje motywacji zewnętrznej (nagrody lub kary), by je zmienić. Wskutek deficytów myślenia abstrakcyjnego ma zaburzoną umiejętność rozwiązywania problemów oraz myślenia przyczynowo – skutkowego (wnioskowania), utrudnione rozumienie czasu i liczby (stąd kłopoty ze znajomością zegara i posługiwaniem się pieniędzmi), dosłownie rozumie wskazówki i przenośnie (np. typu „skocz do sklepu”).

Wymaga nauczania raczej w oparciu o konkret, niż pojęcia ogólne, gdyż nie potrafi wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyło. Ma też kłopoty w komunikowaniu się, gdyż nie rozumie czasem mowy (zwłaszcza żartów i złożonych wypowiedzi), ma utrudnioną zdolność wypowiadania myśli, czasem się jąka czy zacina i niepoprawnie buduje swe wypowiedzi. Dziecko z FAS mówi dużo, nieźle przemawia i robi wrażenie, że rozumie to, co mówi, posługuje się nawet trudnymi słowami, ale jego wypowiedzi często nie mają sensu, są pustosłowiem. Ograniczona zdolność plastyczności sprawia, że nie radzi sobie w sytuacji zmiany planów – bywa więc postrzegane jako uparte i przekorne. Ma skłonność do rutyny i schematycznego działania – nie jest twórcze, raczej bezkrytycznie naśladuje innych. Nie potrafi wiązać nowych informacji z uprzednio zdobytą wiedzą i umiejętnościami oraz wykorzystywać wiedzy w praktyce. Ma kłopot z tzw. teorią umysłu – wyobrażeniem sobie, wyczuciem co myślą, co czują i jak działają inni – patrzy na sprawy jedynie ze swego punktu widzenia. Zaburzone planowanie rzutuje na umiejętność gromadzenia informacji i uogólniania. Dziecko z FAS często potrzebuje tzw. słownej regulacji – podczas działania często mówi do siebie komentując, by w ten sposób pomóc sobie z wykonywanym zadaniem, oraz informacji zwrotnej od opiekunów. Trudności w planowaniu, kontroli impulsów oraz zaburzony osąd utrudniają mu nawiązywanie i utrzymywanie przyjaźni, skłaniają do nadmiernej ufności do ludzi oraz narażają na kłopoty z dokonywaniem wyborów – rzutują więc na funkcjonowanie społeczne.

Opisane wyżej zaburzenia skutkują trudnościami w funkcjonowaniu szkolnym i nabywaniu wiedzy. Warto jednak zaznaczyć, że zaledwie 25% przypadków FAS wiąże się z równoczesnym upośledzeniem umysłowym. Większość dzieci jest więc w tzw. normie intelektualnej – pomimo doznawanych trudności w nauce nie kwalifikuje się do szkolnictwa specjalnego.

Poalkoholowe uszkodzenie mózgu u dziecka może dokonać się jakby na różnych poziomach. Zdarza się, że dotyczy wyraźnie widocznych zmian morfologicznych – mniejszy mózg wskutek obumarcia komórek nerwowych, uchwytne w neuroobrazowaniu zmiany w budowie jego części czy niewidoczne we współczesnych technikach badania niewłaściwe umiejscowienie komórek tworzących poszczególne części mózgu lub ich wadliwe połączenia. Zmiany te powodują jednak zawsze zaburzenia czynnościowe – manifestowane w postaci zmiany funkcjonowania dziecka.

Spośród dodatkowych objawów współwystępujących w FAS, obok wyraźnych wad rozwojowych (np. serca), wymienić należy przetrwałe odruchy fizjologiczne (utrudniające prawidłowe zachowywanie się i np. uczenie) i zaburzenia sensoryczne. Skutkują one nieprawidłowościami w odczuwaniu bodźców w zakresie wszystkich zmysłów. Dziecko z FAS, pomimo braku wady wzroku czy słuchu, ma kłopoty z prawidłowym widzeniem i słyszeniem. Jest nadwrażliwe lub niewrażliwe na dźwięki, smaki, zapachy czy dotyk. Często nie czuje bólu i nieadekwatnie odbiera temperaturę. Nie lubi metek na ubraniach, za to uwielbia się kołysać, skakać, turlać, huśtać czy kręcić na karuzeli, gdyż jego układ przedsionkowy nie pracuje właściwie. Poszukuje więc tego typu stymulacji – ma zwiększone zapotrzebowanie na ruch, co bywa odbierane jako nadpobudliwość psychoruchowa lub zwykła niegrzeczność.

Analiza skutków, jakie wywiera alkohol na rozwijający się organizm dziecka w łonie matki pokazuje, że obejmują one szeroki zakres trudności w funkcjonowaniu intelektualnym oraz emocjonalno-społecznym. Dzieci nimi dotknięte nie prezentują często widocznych „gołym okiem” zmian w budowie ciała – dysmorfie twarzy nie zawsze występują i z czasem zanikają. Zachowanie ich jednak jest wyraźnie inne niż większości rówieśników, a badania psychologiczne i medyczne zwykle nie potrafią wskazać uchwytnej przyczyny tego stanu rzeczy. Najczęściej i najszybciej trafna diagnoza stawiana jest u dzieci z adopcji, gdyż ich historie życia często sprzęgnięte są z ewidentną ekspozycją na działanie alkoholu. Trudniej przyznać się do nadużywania alkoholu w tzw. normalnej rodzinie lub też, gdy z braku wiedzy rodzic (a czasem też specjalista!) nie łączy faktu okazjonalnego spożycia alkoholu przez ciężarną kobietę z trudnościami rozwojowymi pojawiającymi się u jej dziecka. Alkohol pity przez matkę szkodzi jej dziecku, gdyż łożysko nie jest wystarczającą barierą zabezpieczającą płód przed szkodliwym działaniem tej substancji. Nie ma bezpiecznej dawki, ani bezpiecznego alkoholu, ani bezpiecznego okresu ciąży, kiedy kobieta może wypić. Warto przy tej okazji pamiętać jeszcze, że często przez pierwsze tygodnie kobieta może nie wiedzieć, że jest w ciąży – użycie alkoholu w tym czasie także uszkadza płód. Badania pokazują, że oboje rodzice, chcąc mieć zdrowe potomstwo, powinni powstrzymać się od alkoholu na trzy miesiące przed planowaną ciążą.

Alkohol wpływa bowiem nie tylko na komórki jajowe kobiety czy na ekologię środowiska wewnątrzmacicznego, ale też na jakość materiału genetycznego przekazywanego potomstwu w plemnikach. Męskie komórki rozrodcze osiągają dojrzałość po przeszło dwóch miesiącach – refleksja nad tym powinna towarzyszyć przyszłym ojcom sięgającym po kieliszek na długo przed momentem poczęcia ich dziecka.

FAS jest często mylnie rozpoznawany jako ADHD czy obniżenie inteligencji /inteligencja niższa niż przeciętna czy upośledzenie umysłowe/. Nieprawidłowa diagnoza nie tylko utrudnia niesienie skutecznej pomocy dziecku, ale też uniemożliwia właściwe rozumienie jego objawów i naraża go na powstanie tzw. zaburzeń wtórnych, których źródłem jest wpływ środowiska i sposób postępowania z dzieckiem przejawiającym pierwotne zaburzenia uwarunkowane FAS. Płodowy Zespół Alkoholowy jest więc złożoną, ukrytą niepełnosprawnością – dotykając wszystkich sfer i dziedzin życia dziecka oraz jego rodziny, wymaga współpracy wielu specjalistów /lekarzy, psychologów, pedagogów i terapeutów/ dla poprawy jakości życia pacjenta.

 

Poradnia Zdrowia Psychicznego 

Centurm Medyczne MEDICOR

ul. Jabłońskiego 2/4, 35-068 Rzeszów, tel. 17 852 61 58 

www.medicor.pl

Share
Udostępnij
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama

Nasi partnerzy